Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bayram tatili öncesinde yayınladığı milli gelir verilerinden ekonominin ikinci çeyrekte yüzde 3,1 büyüdüğünü öğrenmiştik. Geçen yılın son çeyreğinde yüzde 5,7 olan büyüme bu yılın ilk çeyreğinde ise yüzde 4,7 çıkmıştı.
DR. ORHAN KARACA
okaraca@ekonomist.com.tr
Dolayısıyla yayınlanan son milli gelir verileri ilk çeyrekte yeniden yavaşlamaya başlayan ekonominin ikinci çeyrekte de buna devam ettiğini gösteriyordu. Ancak şu anda ikinci çeyrek çok gerilerde kalmış durumda ve hattta üçüncü çeyreğin sonuna yaklaşıyoruz.
Ekonomideki son durumu anlayabilmek için ise bu dönemde büyümenin ne yönde seyrettiğini bilmeye ihtiyaç duyuyoruz. Maalesef öncü göstergeler ve gözlemlerimiz bu açıdan pek iyi sinyaller vermiyor. Ekonomideki yavaşlama üçüncü çeyrekte daha da vahim bir hal almış gibi görünüyor.
ÖNCÜLER ÇOK KÖTÜ
Neden böyle düşündüğümüzü şöyle açıklayabiliriz:
■ Bizim ekonomideki gelişmeleri takip etmekte kullandığımız dört temel öncü göstergenin dördünde de üçüncü çeyreğin ilk ayı olan temmuz ayında geçen yılın aynı ayına göre gerileme yaşandı. Bu öncü göstergelerden en önemlisi olan sanayi üretimi temmuz ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 8,4 geriledi. Aynı ayda reel perakende satışlar geçen yıl-ki seviyesinin yüzde 3,5 altında kaldı. Altın hariç reel ihracattaki gerileme yüzde 12,5’i bulurken, altın hariç reel ithalat da yüzde 10,3 düşüş gösterdi.
■ Bu göstergelerden sanayi üretimi, altın hariç reel ihracat ve altın hariç reel ithalattaki düşüşte “iş günü etkisinin önemli rolü var. Geçen yıl bir bölümü hafta sonuna denk gelen Ramazan Bayramı tatilinin bu yıl tamamının hafta içine denk gelmesi nedeniyle temmuz ayında geçen yıldan 3 gün daha az iş günü vardı. Bu tür iş günü farklılıkları Türkiye’de özellikle sanayi üretimi ile dış ticaret verilerini olumsuz etkiliyor. Ağustos ayındaki iş günü sayısı geçen yıldan yarım gün fazla olduğu için bu göstergelerde bir miktar toparlanma görülebilir. Ancak eylül ayında da geçen yıldan 1 gün az iş günü var. Toplam olarak bakıldığında üçüncü çeyrekte geçen yıldan 3,5 gün daha az iş günü çıkıyor ve bu durum bu dönemdeki büyümeyi olumsuz etkileyeceğe benziyor.
■ Ancak temmuz ayında öncü göstergelerde görülen gerilemenin tamamı işgünü etkisinden kaynaklanmıyor. Nitekim işgünü farklılıklarından çok fazla etkilenmeyen reel perakende satışlarda yaşanan gerileme de bunu doğruluyor. Öncü göstergelerde temmuz ayında görülen büyük gerilemede muhtemelen 15 Temmuz’da yaşanan darbe girişiminin de etkisi var. Ayın tam ortasında yaşanan bu darbe girişimi sadece perakende satışları değil, üretimi ve dış ticareti de olumsuz etkilemişe benziyor.
BELİRSİZLİK ARTTI
■ Dünya ekonomisinde işler zaten uzun zamandır iyi gitmiyor. Bunun üzerine bir de komşu ülkelerle yaşadığımız sorunların eklenmesi nedeniyle dış talepten büyümeye pek fazla katkı gelmiyor. Geçen yıl 1 Kasım’da tekrarlanan genel seçimden yeniden tek parti iktidarının çıkmasıyla iç talebin tüketim ayağında bir toparlanma yaşanmıştı. Ancak seçim sonrasında siyasette işlerin düzelmesi beklenirken tam tersi bir durum ortaya çıkınca tüketici talebi tekrar zayıflamaya başlamıştı. İç talebin diğer ayağı olan yatırımlar ise zaten 2012 yılından bu yana yerinde sayıyor. İşte 15 Temmuz’daki darbe girişimi ve sonrasında başlatılan Olağanüstü Hal (OHAL) uygulaması böyle bir tablonun üzerine geldi. Siyasi belirsizliği iyice yoğunlaştıran bu gelişmeler iç talebi daha da zayıflatıp en azından kısa vadede büyümeyi olumsuz etkileyeceğe benziyor. Bahsettiğimiz bu “kısa vade”nin ne kadar süreceğini tam olarak bilemiyoruz ama üçüncü çeyrek kesinlikle bu dönemin içinde kalıyor.
■ Kısacası, üçüncü çeyrekte ekonomideki büyümeden çok fazla umudumuz olmadığını söyleyebiliriz. İkinci çeyrekte yüzde 4,7’den yüzde 3,1’e gerileyen büyüme üçüncü çeyrekte daha da aşağılara inebilir. Ancak ne kadar aşağıya inebileceğini şu anda söylemek pek mümkün değil. Bunun için öncü göstergelerin ağustos ve eylül aylarına ilişkin verilerini de görmek gerekiyor. Üçüncü çeyrek dönemdeki büyümeye ilişkin daha sağlıklı bir tahmini ancak bu veriler belli olduktan sonra yani kasım ayının ortalarında yapabiliriz. Şimdilik daha kabataslak tahminlerle yetinmek zorundayız. Ancak geleceğe yönelik kararlar alırken bu kabataslak tahminlerin de yeterince iş görebileceği kanısındayız. Zaten bu sayfalarda bunlara yer vermemizin nedenini de bu oluşturuyor. Böylece tamamen karanlıkta gitmek yerine biraz olsun ışık altında yol alabilmenizi sağladığımızı umuyoruz.
