Teknoloji kullanımı ile artık üretim 'Sanayi 4.0' aşamasına ulaştı. Akıllı robotlar, büyük veri, nesnelerin interneti, 3 boyutlu baskı, bulut bilişim, üretimin esası haline geliyor.
ABDULKADİR KAHRAMAN / EY ŞİRKET ORTAĞI
abdulkadir.kahraman@tr.ey.com
www.vergidegundem.com
Ancak dijitalleşmeyle artan inovasyon hızı ve teknolojinen etkileri yeni belirsizlikler yaratıyor. Teknoloji, fiziki işyeri algısını bulanıklaştırdı. Dijital platformlar 7/24 çalışıyor, birbirleriyle konuşuyor. Ekonomist W. Brian Arthur bu durumu 'the autonomous economy' olarak tanımlıyor.
Küresel ölçekte farklı platform tabanlı işletmeler oluştu ve düşük maliyet yapılarıyla yüksek değer yaratıyorlar. Robotik otomasyon süreçleri ile makine, işgücüne dönüşmeye başladı.
İkincisi dijitalleşme ile iş veya çalışma hayatının doğası da değişiyor. Çalışanların yerini robotların alması fikri sinir bozuyor, stres yaratıyor.
Bilişsel ve değişime uyum becerileri gibi yeni becerilere sahip işgücüne ihtiyaç var ve bu nitelikteki işgücü talebi artıyor. Mobil uygulama geliştirme ve sanal gerçeklik alanlarında çalışacak kişilere daha fazla ihtiyaç duyuluyor.
GIG EKONOMİSİ NEDİR?
Cambridge Sözlüğü, gig ekonomisini (paylaşım ekonomisi), "bir işverene bağlı çalışmak yerine her biri ayrı ayrı ödenen, farklı işlerde çalışmak" olarak tanımlıyor. Gig ekonomisi, genel olarak üretim faktörlerinden "insan, fiziki ve/veya entelektüel sermayenin ortak kullanımına dayalı olarak işleyen ortam" açıklanıyor.
Gig ekonomisinde, kısa süreli işler yaygın ve işletmeler kısa süreli veya talep üzerine yapılan sözleşmelerle bir işverene bağımlı olmadan çalışanlarla anlaşmalar yapıyor.
Gig'in diğer bir özelliği, tam kapasiteyle kullanılmayan varlıkların paylaşılarak kişilerin gelir elde etmesi veya kısa sürelerle kişilerin iş hayatına bağımsız katılımına olanak vermesi.
Dijital platformlarla bireyler ile işletmeler bir araya gelerek iş ya da iş akışlarını gerçekleştirilebiliyor ve gelir elde ediyorlar. Bu ortamda iş alma-verme kolaylaştı ve bağımlı çalışma azaldı.
GIG NE BOYUTTA?
2019 Dünya Kalkınma Raporuna (2) göre bu ekonominin eriştiği büyüklüğün tespiti kolay değil. Veri olan ülkelerde bile büyüklükler küçük kalıyor. Almanya ve Hollanda'da işgücünün sadece yüzde 0,4 oranında gig çalışanı var.
Dünya genelinde toplam serbest çalışan nüfus yaklaşık 84 milyon veya 3,5 milyar küresel işgücünün yüzde 3'ünden az olduğu tahmin ediliyor. En iyi olasılıkla, gig ekonomisinde küresel aktif işgücünün yüzde 0,5'inden daha azı ve gelişmekte olan ülkelerde ise yüzde 0,3'ten azı gig ekonomisinde olabilir.
EY'in bir araştırmasına (3) göre, gig iş doğasını ve işgücüne erişimi değiştiriyor. 'Gig ekonomisinin' yükselişi, şirketlerin işgücü ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı oluyor.
EY'ın, ABD'deki işverenlerle yaptığı anket çalışmasında son beş yıl içinde iki kuruluştan birinin gig işçi kullanımını artırdığını gösteriyor. 2020'ye kadar her beş kuruluştan ikisinin koşullu işgücü kullanımını artırması bekleniyor.
ABD Gelir İdaresi'nin tahminine göre serbest çalışanlarca (4) hiç beyan edilmeyen veya eksik beyan edilen gelirin 69 milyar doları olduğu tahmin ediliyor. ABD Gelir İdaresi bunun için gönüllü uyum sağlamayan gig ekonomisi çalışanlarına ağır olmayan ihtarname gönderme uygulamaları gibi inisiyatifler geliştiriyor.
GELİR VERGİLEMESİ NASIL?
Dijital ekonomide 'fiziki bir işyeri olmadan yürütülen' faaliyetlerin 'vergi idareleri' tarafından takibi zorlaşıyor. Gig ekonomisi, iş modelleri fiziki bir yere bağlı olmadan çevrimiçi ortam aracılığı ile yapılabiliyor.
Gig ekonomisi çalışanları, kendi işinde veya serbest çalışan olarak anılıyor. Ancak gig ekonomisinde platform veya uygulamaya bağlı olarak tarafların konumunda bazı sorunlar ortaya çıkıyor. Uber örneğinde, ilişki 'bir iş anlaşmasıyla iş yapan serbest çalışan' (Uber şoförü), 'platform işleticisi'
(Uber), 'işveren veya hizmeti satın alan birey veya kurum' (Uber kullanıcısı) sacayağından oluşuyor. Diğer örnek Instagram'ın 894,9 milyon kullanıcısı var. Birçok marka, bir çalışma ortağı bulmak için güçlü ve sadık bir instagram takipçisi olanları tercih ediyor.
İnstagram üzerinden farklı gelir elde etme yöntemleri var. Instagram'da takipçi sayısına bağlı olarak kişisel sayfanızda markaların reklam bütçelerinden veya tanıtımına katkı verdiğiniz ürünlerden gelir elde edebilirsiniz.
TÜRK VERGİ SİSTEMİ
Ülkemizde gerçek kişilerin vergileme kuralları Gelir Vergisi Kanunu ile gelir türlerine göre düzenlendi. Kişilerin farklı kaynaklardan elde ettikleri safi kazancın vergilenmesi esastır. "Ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancı, ücret, menkul sermaye gelirleri, gayrimenkul sermaye gelirleri, diğer kazanç ve iratlar" verginin kapsamındadır.
Türkiye'de de gig ekonomisinde kişilerin gelir elde ettiği bir gerçek. Gig ekonomisi kazançları bu gelir unsurlarından biri olarak karşımıza çıkabilir. Bu
kazançların ticari kazanç, serbest meslek kazancı veya ücret kazancı olması muhtemeldir.
Örneğin e-ticaret yapılırsa gelir ticari kazanç, kişilerin ürettikleri fotoğraf satışı veya kiralanması geliri serbest meslek kazancı olabilir. Ancak işlem gig ekonomisinde mal ve hizmet satışı dışındaki gelir yaratan faaliyetlerde birden fazla tarafın işin içine girmesi halinde vergileme karmaşık hale gelebiliyor.
Neden? Çünkü teknoloji sayesinde ortaya çıkan platformlarda birden fazla taraf olabiliyor. Gig ekonomisinde 'gelir elde eden kişi' bir işverene bağlı ve o işverenin talimatları altında çalışmıyor.
Bu nedenlerle 'gig ekonomisi' yeni bir çalışma düzeni ortaya çıkardı. Bu düzenin hukuki altyapısı oluşturulmalı. Borçlar Kanunu'nun altıncı bölümünde hizmet sözleşmeleri tanımlanmış ve sözleşmenin esası 'işçinin işverene bağımlı olarak iş görmesine ve bunun karşılığında işverenin de işçiye ücret ödemesine' bağlanmıştır. Diğer taraftan ülke şartlarına bağlı olarak 'parça başına iş (götürü iş) üretim' Borçlar Kanunu'nun 411 ve 412'nci maddelerine düzenlenmiştir.
Henüz ekonomik büyüklüğü önemli boyutlara ulaşmasa da gig ekonomisinde hem çalışma ilişkileri hem de buna paralel vergi düzenlemelerinin yapılması zorunluluk olarak karşımıza çıkıyor.
Bu nedenlerle, gig ekonomisi alışılmış yöntemler dışında bir işleyişe olmasından dolayı vergilemesinde de zorluklar ortaya çıkıyor. Bu sorunların çözümü ancak vergi idaresi, meslek odaları ve akademik çevreler gibi birçok paydaşın katılımı ile çözülebilir.
Dijital ekonomi önce insanları sonra ürünleri birleştirir. En sonunda algoritmalar, insanları ve ürünleri birbirine bağlar.
