M. FATİH KÖPRÜ
fatih.kopru@tr.ey.com
www. vergidegundem. com
İşveren, çalışanın maaşından yüzde 3 katkı payı keserek BES şirketine aktaracak. İsteyen personel ilk iki ayda sistemden ayrılacak. Bireysel emeklilik sistemine (BES) otomatik katılımı düzenleyen yasa 25 Ağustos’ta yayımlanmakla birlikte, yürürlüğü 2017’nin başı olarak belirlenmişti.
Bakanlar Kurulu, geçtiğimiz günlerde yayımlanan bir yönetmelikle, otomatik katılıma kademeli bir şekilde geçilmesi esasını benimsedi. İlk olarak bin kişiden fazla eleman çalıştıran işletmeler (yılbaşından itibaren) uygulama kapsamına alındı.
Açıklanan takvim uyarınca çalışan sayısı baz alınarak 2017-2019 döneminde işletmelerin büyük kısmı bu sisteme dahil olacak. Biz de bu hafta, bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım uygulamasını, özel sektörde istihdam edilen çalışanlar açısından değerlendirdik.
TÜRK VATANDAŞLARIOtomatik BES uygulaması sadece Türk vatandaşları için geçerli. Türkiye'de çalışan yabancılar bu yasanın kapsamına girmiyor. Ancak mavi kartlılar yani doğumla Türk vatandaşı olup çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ile bunlarla birlikte işlem göre çocuklarının da bu yasa kapsamında otomatik olarak bireysel emeklilik planına dâhil edilmeleri gerekiyor.
SADECE ÇALIŞANLAR
Uygulamanın kapsamına sadece çalışanlar, daha doğrusu ücretliler giriyor. Yani Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 4/a maddesi uyarınca hizmet akdiyle bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar ile aynı kanunun 4/c maddesi kapsamında çalışanlar. Kısaca özel sektörde çalışan işçiler ile kamu görevlileri diyebiliriz. Bir işverene bağlı olmaksızın çalışan doktor, avukat gibi serbest meslek erbabı ya da esnaf ve tüccarlar bu kapsama girmiyor.
45 YAŞ SINIR
Yasada bir de yaş sınırı var. Buna göre işverenlerin BES otomatik katılım kapsamına alınma tarihi itibarıyla, çalışmakta olan ve 45 yaşını doldurmamış kişilerin otomatik katılıma dahil edilmeleri gerekiyor.
Ayrıca işverenin kapsama alınmasından sonra işe başlayanlardan, işe başladığı tarih itibarıyla 45 yaşını doldurmamış olanlar da otomatik BES kapsamına giriyor.
KADEMELİ GEÇİŞ
Bakanlar Kurulu'nun emeklilik planına dâhil edilecek işyerleri ile çalışanları belirleme konusunda yetkisi var. Nitekim bu yetki geçtiğimiz günlerde kullanıldı. Buna göre özel sektördeki işverenler, çalışan sayısına göre kademeli olarak sisteme dahil olacaklar.
Otomatik BES'e katılım süreleri tabloda yer alıyor: Çalışan sayısı kapsama alınma tarihi itibarıyla Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre belirleniyor. Birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların toplam sayısı dikkate alınıyor. Diğer taraftan bir defa kapsama alınan işverenin çalışan sayısında, kapsama alınma tarihinden sonar gerçekleşen azalmalar dikkate alınmıyor.
YÜZDE 3 KESİLİYOR
Çalışan katkı payı, Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında belirlenen prime esas kazancın yüzde 3’ü olarak hesaplanıyor. Prime esas kazancın 2017 yılında alt sınırı 1.777,50 lira (asgari ücret) üst sınırı ise 13.331,40 lira olarak uygulanıyor.
Buna göre kapsama giren işverenler 2017 yılında şu kesintileri yapacak:
• Asgari ücretli çalışanlardan aylık 53 lira (1.777,50 * % 3),
• Prime esas kazancı asgari ücretle SGK tavanı arasında olan
çalışanların prime esas kazançlarının yüzde 3'ü kadar,
• SGK tavanı ve üzerinde ücret alanlardan ise 399 lira (13.331,40 * % 3).
Katkı payı tutarı hesaplanırken kuruşlar dikkate alınmıyor. Çalışanın yukarıdaki gibi hesaplanan tutarlardan daha yüksek bir kesinti yapılmasını işverenden talep eme hakkı da bulunuyor.
İŞVEREN SORUMLU
Bu sisteme dâhil olmak için çalışanın bir şey yapmasına gerek yok. Tüm işlemler işveren tarafından yerine getiriliyor. İşveren öncelikle kapsama giren çalışanlarını, emeklilik şirketiyle yapacağı sözleşmeye istinaden emeklilik planına dâhil edecek. Ayrıca hesaplayacağı katkı paylarını personelin ücretinden keserek, ücretin ödendiği günü takip eden iş günü içerisinde emeklilik şirketine aktaracak.
YATIRMAZSA
Katkı payının zamanında aktarılmaması veya geç aktarılması nedeniyle çalışanın birikiminde parasal kayıp oluşması durumunda, bunun telafisi konusunda işverenin sorumluluğu bulunuyor. Ayrıca, bu uygulama kapsamındaki yükümlülüklerine uymaması durumunda işverene, her bir ihlal için 100 lira idari para cezası uygulanacağı da unutulmamalı.
ÇIKILABİLİR Mİ?
Çalışanın sözleşmeden ayrılma (cayma) hakkı bulunuyor. Ancak bu hakkın emeklilik planına dâhil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi takip eden iki ay içerisinde kullanılması gerekiyor.
Cayma hâlinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 iş günü
içinde çalışana iade ediliyor. Bireysel emeklilik şirketi cayma süresince ödenen katkı paylarının değer kaybetmemesini sağlayacak şekilde fon yönetiminden sorumlu.
İŞYERİ DEĞİŞİRSE
Otomatik katılım çerçevesinde bir emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi hâlinde, yeni işyerinde de bir emeklilik planı varsa, çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılıyor.
Emeklilik planı yoksa, çalışan isterse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir ya da sözleşmesini sonlandırabilir. Çalışan bu yöndeki talebini, işyeri
değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar bireysel emeklilik şirketine bildirmek zorunda.
BİN LİRALIK EK KATKI
Katılımcılarının bireysel emeklilik sistemine ödedikleri katkı paylarının yüzde 25'i kadar devlet de katkı sağlıyor. Bu uygulama otomatik katılım kapsamında işverenler tarafından çalışandan kesilip BES'e aktarılan katkı payları için de geçerli.
Cayma hakkını kullanmayıp sistemde kalanlara, girişte bir defaya mahsus olmak üzere bin liralık ilave devlet katkısı sağlanıyor. Ancak bu katkının hemen alınabilmesi
mümkün değil.
Genel olarak devlet katkısının alınabilmesi için uygulanan şartlar bunun için de geçerli. Sistemde kalma süresine ya da emeklilik hakkı kazanılıp kazanılmadığına göre alınabilecek olan devlet katkısının tutarı değişiyor.
Bir diğer avantaj da emeklilik hakkının kullanılması hâlinde, hesabında bulunan birikimi en az 10 yıl süreli bir yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana sağlanıyor. Bunlar için, birikim tutarının yüzde 5'i kadar ek devlet katkısı verilecek.
SADECE FON İŞLETİM ÜCRETİ
Son olarak kesintiler konusuna da değinelim. Bireysel emeklilik sözleşmesine istinaden şirketler tarafından katılımcılardan giriş aidatı, yönetim gider kesintisi ve fon işletim ücreti adı altında çeşitli ücretler alıyor.
Otomatik katılım kapsamında bireysel emeklilik planına dâhil olanlardan fon işletim gideri kesintisi dışında bir kesinti yapılamıyor. Azami fon işletim kesinti oranlarını Müsteşarlık belirliyor. Kesinti oranı, azami oranı aşmamak üzere, emeklilik şirketine ve yatırım yapılan emeklilik fonuna göre değişebiliyor.
Yeni uygulama bin kişiden fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerlerinde yılbaşından itibaren başladı dedik.
Bu işletmelerin Müsteşarlık tarafından belirlenen bireysel emeklilik şirketlerinden biriyle ya da birkaçıyla hiç vakit kaybetmeden anlaşma yapmaları ve gerekli sistemsel hazırlıklarını tamamlamaları gerekiyor. 2017 yılında, daha sonraki tarihlerde kapsama girecek olan işletmelerin de hazırlıklara başlamasında fayda var.
