Sektör çeşitlendirmesine giden şirketlerde turizm, enerji, savunma ve tarım alanları öne çıkıyor.
Ekonomist’in 19 Ocak - 1 Şubat 2025 tarihli sayısından
İnşaat sektörü Türkiye ekonomisinin ana motorlarından biri olarak son yıllarda hızlı bir büyüme gösterdi. Çürük yapı stokunun yoğunluğu ve deprem riskinin ensemizde olduğu düşünüldüğünde, ülkemizin hızlı bir kentsel dönüşüme ihtiyacı bulunuyor. Her yıl yaklaşık 1 milyon yeni konut talebi de eklenince, inşaat sektörünün daha uzun yıllar popüler olması bekleniyor. Ancak ekonominin daraldığı günümüzde inşaat firmalarının kaynağa erişimi zorlaşıyor. Böyle bir dönemde inşaatçılar riskleri dağıtarak, ana faaliyet alanlarına kaynak sağlamak üzere enerjiden tarıma ve teknolojiye kadar farklı sektörlere yönelmeye başladı.
MEHMET OKAY / ANT YAPI YÖNETİM KURULU BAŞKANI
YEŞİL ENERJİYE YATIRIM
Ülkemizin yanı sıra Rusya, ABD ve İngiltere’de projeler yapan Ant Yapı, kendi projelerinde kullanılmak üzere GES yatırımları yapıyor. Bir diğer dikkat çeken alan da organik tarım alanı. Ant Yapı Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Okay, inşaat sektörünün cirolarındaki payının yüzde 85, turizmin yüzde 10, konut projeleri içindeki çarşı yatırımları ve enerjinin yüzde 5 paya sahip olduğunu söylüyor. Orta Anadolu’da 5 milyon dolarlık GES yatırımı yaptıklarını belirten Okay, aynı bölgede 5 milyon dolarlık yeni GES yatırımı yapmayı planladıklarını, enerji, turizm ve açık çarşı yatırımlarına devam edeceklerini vurguluyor.
SÜLEYMAN ÇETİNSAYA / ARTAŞ HOLDİNG YÖNETİM KURULU BAŞKANI
Artaş Holding Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Çetinsaya ise ana faaliyet alanlarının inşaat olduğunu turizm, AVM yatırımları, enerji ve Çelik Halat ile sanayi sektöründe faaliyet gösterdiklerini söylüyor. Çetinsaya, inşaatın yanı sıra önümüzdeki dönemde GES yatırımları ile enerji alanında büyüyebileceklerini vurguluyor.
MERT BOYSANOĞLU / MESA HOLDİNG İCRA KURULU BAŞKANI
STRATEJİK SEKTÖRLER
Sektörün önemli markalarından Mesa Holding de 10 şirketi ile amiral gemisi inşaat ve gayrimenkulün yanı sıra üretim-hizmet, tarım, turizm, enerji ve teknoloji alanlarında yurt içi ve yurt dışında faaliyette. Mesa İmalat, bugün Avrupa’nın en büyük çelik kalıp üretim tesislerinden biri. Kalıp ve iskele sistemleri altı kıtada, 77 ülkede önemli inşaat projelerinde kullanılıyor. Depremde hayat kurtaran tünel kalıp sistemi üretiminde dünya lideri. Mesa, faaliyette olduğu ülkelere ve pazarlara yenilerini eklerken, ‘Global 50 Türk Şirketi’ listesinde 31’inci sırada, cirosundaki yurt dışı payı en yüksek şirketler arasında da 16’ıncı sırada yer alıyor. 2015’te faaliyet gösterdiği sektörleri çeşitlendirme kararı alan holding, o dönemde inşaatın yüzde 90 olan payını bugün yüzde 70’lere çekerken beş yıl içinde diğer sektörlerin payını yüzde 50’lere çıkarmaya hazırlanıyor. Mesa Holding İcra Kurulu Başkanı Mert Boysanoğlu, Mesa Holding çatısı altında yüzde 70 yurt içi inşaat, yüzde 10 yurt dışı inşaat, yüzde 10 Mesa İmalat, yüzde 6 Alabanda ve yüzde 4 diğer şirketleri ile faaliyet gösterdiklerini, ana iş kolları inşaatın yanı sıra Mesa Farmtech ile tarımsal üretim, MESALAS ile lastik fabrikası yatırımı yaptıklarını söylüyor.
SAVUNMAYA İLGİ VAR
Afyonkarahisar, Emirdağ’da, 90 bin m²’lik arazide 60 bin m² kapalı alanda lastik üretecek olan MESALAS’ta 2025 başında başlayacak ilk fazdaki üretim savunma sanayine yönelik olacak. Ürün gamı İHA, SİHA, F16, Kaan ve Hürküş uçakları, Gökbey ve Atak helikopterleri, zırhlı personel taşıyıcı aracı (ZPT) ile toplumsal olaylara müdahale aracı (TOMA) lastiklerinden oluşuyor. Fabrikada forklift, iş makinaları, tarım araçları lastikleri de üretecek. Boysanoğlu, “Binek, SUV, hafif ticari ve kamyon/otobüs araç lastikleriyle zenginleşecek ürünlerin yüzde 70’inin ihraç edip bir dünya markası olmayı hedefliyoruz” diyor. Mesa Farmtech ile Afyonkarahisar, Sandıklı’da topraksız tarım yapmak amacıyla toplam 38 bin 784 m²’lik arazide 36 bin 960 m² kapalı alanda 1,6 milyon doları arazi olmak üzere, yaklaşık 5 milyon dolarlık sera yatırımı yaptıklarını belirten Boysanoğlu, yılda 2 bin 200 ton Siranzo cinsi domates üretip ağırlıklı yurt dışından 2 milyon dolar ciro hedeflediklerini vurguluyor. Boysanoğlu, Yozgat Üniversitesi ile Hint keneviri üretmek üzere çalıştıklarını, iki yıl içinde Hint keneviri tohumlarını piyasaya sunacaklarını da söylüyor.
FATİH ERDOĞAN / PASİFİK HOLDİNG YÖNETİM KURULU BAŞKANI
2024’te holdingleşen Pasifik Holding de gayrimenkulden enerjiye, lojistikten teknolojiye kadar farklı sektörlerde yaptığı yatırımlarla dikkat çekiyor. Pasifik Holding Yönetim Kurulu Başkanı Fatih Erdoğan, ana faaliyet alanlarının gayrimenkul ve inşaat olduğunu ancak son dönemde lojistik ve enerji sektörlerinde de büyüdüklerini söylüyor.
“ORTA KORİDOR” STRATEJİSİ
Pasifik Eurasia şirketi ile Orta Asya ve Avrupa ülkeleriyle iş birlikleri ve anlaşmalarla ciddi bir altyapıya sahip olduklarını belirten Erdoğan, bu durumun kendilerine orta koridorda Türkiye üzerinden yük akışını sağlayan kıymetli bir fonksiyon yüklediğini vurguluyor. Erdoğan, “Dünya Bankası analizleri, önümüzdeki birkaç yılda orta koridorun yüzde 300 büyüyeceğini öngörüyor. Orta koridorun büyümesi demek Pasifik Eurasia şirketimizin hızla büyümesi demek” diyor.
Siber güvenlik yatırımları da yaptıklarına dikkat çeken Erdoğan, savunma sanayi teknolojileri geliştiren yatırım yaparak Alpin 2 insansız helikopterin ikinci aşamasıyla Türk Silahlı Kuvvetleri ile çerçeve anlaşması yaptıklarını söylüyor.
Erdoğan, 2025’in teknoloji şirketlerinin savunma sanayiinde büyüyeceği önemli bir yıl olacağını da vurguluyor. 175 megawatt’a ulaşan lisans ve yatırım aşamasına gelmiş yenilenebilir enerji yatırımı bulunduğunu belirten Erdoğan, “Mardin’de GES, Edirne’de RES ve Romanya’da GES santrali yatırımımız var. Giresun’da pelet üretimi fabrikası kurduk. Avrupa’nın standartlarını yakalayabilmek için modern bir yatırım yaptık ve ürünlerimizi Avrupa’ya ihraç edeceğiz” diyor.
TARIM POPÜLER OLUYOR
İnşaat ve gayrimenkul geliştirme dışında son dönemde pandemi döneminde yaşanan gıda krizi, yatırımcıları tarıma yönlendiriyor. Bu alana yönelenler arasında Mesa ve Ağaoğlu şirketleri bulunuyor. Muğla Milas’ta 1 milyon m2 alanda keçiboynuzu, avakado, blueberry üretimine başlayan Ağaoğlu, önümüzdeki dönemde niş tarım ürünleri üretmeyi planlıyor.
BURAK KUTLUĞ / AĞAOĞLU CEO’SU
Ağaoğlu CEO’su Burak Kutluğ, Ağaoğlu GYO’yu 2025’in ikinci çeyreğinde halka arz edip inşaat odağından gayrimenkul geliştirmeye yöneleceklerini, Türkiye ve bölge coğrafyalarda proje geliştirme, yatırım ve işletmecilik yapmayı planladıklarını söylüyor.
Dünyanın ve Türkiye’nin ajandasına uygun, fırsat barındıran alanları görüp sektör çeşitlendirmesine gittiklerini belirten Kutluğ, “Şu anda varlıklarımızın yüzde 80’i gayrimenkulde. Konsolide ciromuzun yüzde 60’ı enerji, yüzde 10’u tarım, yüzde 30’u gayrimenkulden geliyor. Üç yıl içinde yüzde 40 gayrimenkul, yüzde 40 enerji, yüzde 20 turizm ve tarım olacak şekilde hedefliyoruz. Öğrenci yurdu, çalışan yurdu gibi projeler planlıyoruz” diyor.
İNANÇ KABADAYI / EGE YAPI YÖNETİM KURULU BAŞKANI
İnşaatçıların yatırım yaptıkları alanlardan biri de turizm sektörü. Bu alanda otel yatırımından kısa ve uzum dönem kiralama yapılan rezidans işletmeciliğine kadar çeşitli yatırımlar bulunuyor. Ege Yapı Yönetim Kurulu Başkanı İnanç Kabadayı, Ege Yapı olarak gayrimenkul ve inşaat dışında ana faaliyet alanlarına katkı sağlayacak yenilenebilir enerji, turizm alanlarında, gayrimenkul ve teknoloji alanlarında yatırım yapan bir girişim sermayesi fonları bulunduğunu, bunların ciro içindeki payının yüzde 5’lerde olduğunu ama gelecekte bu payın artacağını söylüyor. Ana iş kolları olan gayrimenkul ve inşaata katkı sağlayacak alanlara yatırım yaptıklarını vurgulayan Kabadayı, yurt dışında gayrimenkul geliştirme ve inşaat taahhüt alanlarında faaliyetlerini de çeşitlendirerek inşaat ve gayrimenkulde çeşitlenmeye gittiklerini ve ana iş kollarını geliştirip farklı iş kollarında çeşitlenmeye giden adımlar attıklarını söylüyor.
MEHMET BABACAN / BABACAN HOLDİNG CEO’SU
DÜNYAYA AÇILIYORLAR
Babacan Holding ise inşaattan enerjiye, turizmden lojistiğe kadar geniş bir sektör yelpazesine sahip. Babacan Holding CEO’su Mehmet Babacan, inşaatın cirolarına katkısı yüzde 50 iken bunu sırasıyla yüzde 30’luk katkıyla arazi, toplamda yüzde 20 ile turizm ve enerji sektörlerinin takip ettiğini söylüyor. Babacan, “Geliştirdiğimiz kalite odaklı özgün iş modellerimiz ve faaliyet gösterdiğimiz sektörlerdeki yenilikçi entegre çözümlerimizle, paydaşlarımıza ve topluma güvenle sürdürülebilirlik temelinde hizmet sunuyoruz” diye konuşuyor.
Arazi geliştirme konusunda sahip oldukları tecrübeyle geçtiğimiz dönemi çok iyi değerlendirdiklerini belirten Babacan, şu görüşleri dile getiriyor: “Doğru zamanda doğru hamleler yaptık. Yüzlerce dönümlük araziyi şirket varlıklarına kattık. Kendi arazilerimize inşa ettiğimiz projelerimizde ciddi taleplere ulaştık. Turizm de öncelikli sektörümüz. Bu yıl turizm imarlı iki araziye yatırım yaptık ve buralarda iddialı projelere imza atacağız. Bir yandan otel yatırımlarımızı da sürdürüyoruz. Projelerimizin bir kısmını da otel konseptiyle dünyaya açmaya devam edeceğiz.”
Toros Invest Yönetim Kurulu Başkanı Hasan Bursalıoğlu da şirketlerinin cirosunda inşaatın payının yüzde 55, sigortanın yüzde 35, turizmin yüzde 5, diğer alanların yüzde 5 dağılımı olduğunu söylüyor. Bursalıoğlu, “İnşaat ve turizm alanlarında yatırımlarımız devam ederken önümüzdeki dönemde teknoloji girişimimiz de olacak. Bu üç alanda büyümeye devam edeceğiz” diyor.
NEDEN FARKLI ALANLARA GİRİYORLAR?
- İnşaat şirketlerinin farklı sektörlerine giriş yapmasındaki en büyük etken, ekonomideki belirsizlik ve riskleri dağıtma isteği. Zira dönem dönem inşaat sektöründe yaşanan durgunluklar, maliyet artışları uzun soluklu ve yıpratıcı oluyor. Bu noktada, kâr getiren ve ilgi gören sektörler inşaatçıların radarına giriyor.
- Ülkemizin enerjide dışa bağımlılığı düşünüldüğünde en popüler alanların başında GES ve RES gibi sürdürülebilir enerji yatırımları geliyor.
- Ayrıca inşaat şirketleri yeni dönemde İHA, SİHA, F16, Kaan ve Hürküş uçakları, Gökbey ve Atak helikopterlerine lastik üretiminden ilaç sanayiine yönelik Hint keneviri üretimine, turizmden gıda tedariğine kadar pek çok farklı alanda çeşitli yatırımlar yapıyorlar.