Kripto Para
Kripto para güvenliğin sağlanması için kriptografi (şifreleme bilimi) kullanan bir tür dijital ve sanal para biridir. Günümüzde kullanımı artan kripto paralar merkezsizlik ilkesiyle çalışır. Yani herhangi bir kurum tarafından yönetilmemektedir. Bu maddede son yılların en popüler maddelerinden kripto para konusuna bakıyoruz. Peki, Kripto para nedir? Kripto para nasıl alınır? Kripto para nasıl üretilir? İşte kripto para piyasası ve kripto para birimleri ile ilgili merak edilen soruların yanıtları: (Bu makalenin ardından kripto para borsası nedir? konulu makaleye de bakabilirsiniz)
KRİPTO PARA NEDİR?
Öncelikle kripto para nedir? Adını şifreleme birimi olan kriptografiden alan kripto para, sanal ve dijital bir para birimidir. Herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmayan bu para birimini, herhangi bir kurum veya kuruluş yönetemez. Sanal para birimi olan kripto paranın üretiminde, kullanıcı ve hesap bilgilerini bir koda dönüştüren
kriptoloji biliminden faydalanılır. Kripto parada sanal cüzdanlar ve şifreler oluşturulur. Her bir bilgiye ulaşmak ve işlem yapmak için ise sanal kodlar oluşturulur ve güvenlik çemberi bu şekilde sağlanır. Matematik temelli şifrelenen dijital paralar, organik yapıdadır ve hiçbir kurum veya kuruluş tarafından takip edilemez. Bireysel kullanıcıların ürettiği kripto paraların, değer kaybı veya değer kazanması yine bireylerin tekelindedir ve arz talep dengesine göre bir paranın değeri değişebilir.
KRİPTO PARA NASIL ÜRETİLİR?
Peki, kripto para nasıl üretilir? Şifreleme bilimi kriptografi kullanılarak matematiksel veriler eşliğinde üretilen kripto para çeşitleri, sanal ortamda kullanıcılar ile buluşur. Kripto paranın üretim işlemi ise kullanıcıların kazım yapması yoluyla olur.
Kripto para madenciliği olarak da bilinen bu işlem birden fazla kullanıcının birim üretmesi ile olur. Üretilen kripto para çeşitlerinin birçoğunda üst sınır bulunur ve üretimde üst sınıra yaklaştıkça işlemler zorlaşarak üretim yavaşlar. Matematik bilgisine dayanan üretim aşamasında ihtiyaç duyulan
ekipmanlar ise işlem gücü yüksek bir bilgisayar ve bir de internet bağlantısıdır. Bu ekipmanlara sahip birçok kullanıcı kripto para üretiminde aktif rol oynayabilir.
KRİPTO PARA NASIL ALINIR?
Kripto para nasıl alınır? sorusu da kripto parayla yeni tanışanlar tarafından merak edilen bir konu.
Dijital para olarak kullanıcıların hayatında yer edinen kripto para, gerçek para birimleri ile alım-satım platformlarından satın alınır.
Başka bir kullanıcı cüzdanında bulunan kripto parayı devredebilir veya satabilir ve kullanıcılar bu yolla da kripto para satın alabilir. Güçlü işletim sistemine sahip olan kullanıcılar ise matematiksel işlemler çözerek ve kazım yaparak kripto para sahibi olabilir. Platformlar aracılığıyla kripto para satın almak için önce hesap, sonra
sanal bir cüzdan oluşturulur. Bu sanal cüzdana gerçek para birimine sahip para yatırılır ve bu para ile dijital para satın alınır. Kripto paraların değer kazanması veya kaybetmesi ise arz talep dengesine bağlıdır.
KRİPTO PARA PİYASASI
Kripto para çeşitlerinin adlarının, alım-satım gibi verilerinin, anlık yükseliş ve düşünün takip edilmesi gibi işlemler kripto para piyasasını oluşturur. Dijital para birimi olan kripto paranın sanal ortamdaki maddi değeri ve paranın alım-satım işlemleri de kripto borsası olarak adlandırılır.
Dijital değeri olan kripto paraların tanımı ve ürün hakkındaki bilgiler de kripto piyasasını oluştururken kripto para piyasasında yapılan tüm işlemler piyasayı oluşturan değerlerdir. Sanal ortamlarda bu işlemleri yapmak için ise sanal cüzdanlar oluşturulur. Sanal cüzdan oluşturma, kazanç sağlamak için izlenmesi gereken yol gibi alt başlıklarda kripto para piyasası içinde yer alır.
KRİPTO PARA BİRİMLERİ
Para, yaşamı sürdürmek için ihtiyaç duyulan mal ve hizmetin satın alınmasından kullanılır ve her ülkenin kendine özgü bir para birimi ve bu paranın bir de sembolü bulunur. Şifreleme tekniğinden ibaret olan ve sanal ortamda kullanılan kripto para çeşitlerinin de kendine özgü para birimi ve sembolü bulunur. Sanal para birimleri arasında adını en çok duyuran ise Bitcoin’dir. Mayıs 2021 tarihi itibari ile yaklaşık 10 binden fazla kripto para çeşidi bulunur ve bu sanal paraların kendine özgü isimleri ve sembolleri vardır. Dijital para birimleri, birçok kullanıcının satın aldığı ve işlem yaptığı küresel bir para borsasını oluşturur.
EKONOMİST ARŞİVİNDEN KRİPTO PARA
Akademisyenler Murat Kesebir, Bülent Günceler'in kripto paralara ilişkin makalesinde kripto para nedir sorusu için şu tanımlar yer almıştır:
Kripto para, “şifreli olarak güvenli işlem yapmaya ve ek sanal para arzına olanak sağlayan dijital değerlere denmektedir”. Kripto paralar, bankacılık sistemindeki paraların aksine merkezi olmayan yapıdadırlar. Bu yüzden de işlemler block-zincir denilen bir sistem tarafından gerçekleşmektedir. Kripto paraları hükümetler veya şirketler üretemezler dolayısıyla hükümetlerin merkez bankaları tarafından basımı gerçekleşen paralardan tamamen ayrı olarak düşünülmelidir. Birçok kripto para zaman içinde daha az üretilmek üzere tasarlanır. Bunun da sebebi piyasa değerinin oluşturulmasıdır. Devletlerin merkez bankasında ise durum farklı işlemektedir. Çünkü para basımını istediği zaman gerçekleştirmektedir. Fakat bitcoin piyasasında en fazla 21 milyon birim dönüşüm gerçekleşmektedir"
2020 yılında Web trafiğine dayalı olarak dünya çapındaki kripto para kullanıcılarının coğrafi dağılımı şöyleydi
BELİRLİ SAYILARDA ÜRETİLİR
‘cryptocurrency’, ‘crypto’ ve ‘currency’ kelimelerinden türetilen kripto paralar belirli sayılarda üretilir. SETA'nın 2018 yılında hazırladığı
"Blockchain Teknolojisi ve Bitcoin" başlıklı analizde "
Kripto paralar içerisinde en güçlü konumda olan Bitcoin'in arzı 21 milyon ile sınırlıdır. Sistemin doğru işlemesi koşuluyla 2140 yılına gelindiğinde dolaşımdaki maksimum Bitcoin miktarı 21 milyona ulaşacak ve büyüme oranı sıfıra yakınsayacaktır. Bitcoin arzının sınırlı tutulmasının temelinde altın karşılığı para gibi işlem görmesini sağlama amacı yatmaktadır" değerlendirmesinde bulunulmuştu.
2010'da piyasaya girdiğinde değeri 0,07 dolar olan Bitcoin, 2011 yılı başına kadar maksimum 1 dolardan işlem görmüş, 2012'de 13 dolar ve 2013'te 266 dolar ile çıkışını sürdürmüş, 2017'de ise 20 bin dolar seviyelerine kadar görmüştü.
KRİPTO PARANIN NORMAL PARADAN FARKI NE?
Kripto paranın normal paradan farkı
Kripto Para Araştırma Raporu'nda şu şekilde yer alıyor: (
Bkz)
- Bankacılık sisteminde yer alan paralar merkezi yapıda iken, kripto paralar genellikle merkezi olmayan yapıdadırlar.
- Geleneksel para sisteminde hükümetler, gerekli gördüklerinde ulusal merkez bankaları
aracılığıyla ek para basma yetkisine sahip iken, kripto-para üretemezler ve kişinin izni olmadan kripto-paralara el koyamazlar.
- Blokzincir sistemi tarafından oluşturulan kripto paraların miktarı ve zamanlaması kripto-sistemin kuruluş aşamasında belirlenir.
- Kripto para üreticiliği / madenciliği dağıtık ağlarda ağa dâhil olan kullanıcılar tarafından karmaşık bazı matematiksel şifrelerin çözümlenmesiyle yapılır.
BITCOIN NEDEN YÜKSEK ELEKTRİK TÜKETİYOR?
Cambridge Üniversitesi tarafından yayımlanan Bitcoin Elektrik Tüketimi İndex'ine göre (AA / 2019) dünyada tüketilen toplam elektrik miktarı 20,863 terawatt olurken, bitcoinin kullanımı ise bu kullanımın yüzde 0,28'ine tekabül ediyor. Peki, kripto para birimi Bitcoin neden çok elektrik tüketiyor? Kripto para birimi Bitcoin sisteminde yapılan bütün işlemler kripto para birimine bağlı bütün bilgisayarlarda kayıt ediliyor. Sistemde elektrik üretimine neden olan esas etmen ise madenci olarak adlandırılan ve bitcoin üreten kişiler oluyor. Madenciler çok fazla sayıda gelişmiş bilgisayar ile bu işlemleri yapmak zorunda oldukları için yoğun elektrik tüketimine neden oluyor.
KRİPTO PARA HAKKINDA AKADEMİSYEN GÖRÜŞÜ
İstanbul Medipol Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aysel Gündoğdu, Bitcoin'in altın ile kıyaslanabilecek güven ve bilinirliğe sahip olmadığını belirterek, "Ama altın madeninin arzının düşmesi ile birlikte 22. yüzyılda altın ile yarışabilecek bir sistem olma potansiyeli var" diye konuştu.
KRİPTO PARA NASIL ORTAYA ÇIKTI?
ABD'de 2008 yılında patlak veren ve çok kısa bir süre içinde bütün dünyayı etkisi altına alan ekonomik krizle birlikte dünyada dolara alternatif para birimleri arayışları da arttı. Yaşanan büyük krizin ardından ortaya çıkan Bitcoin ülke para birimleri karşısında hızla değer kazanmaya başladı.
PARA ASLINDA NEDİR?
İstanbul Medipol Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç.Dr. Aysel Gündoğdu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, paranın biriktirme, değiştirme ve değerleme aracı olduğunu vurguladı. Paranın aslında ne olduğunu anlamak için paranın serüvenine bakmak gerektiğini belirten Gündoğdu, şunları söyledi:
"En temel ihtiyaçlarını parasız karşılayabildiği ilkel dönemlerden sonra tüketebileceğinden fazlasını üretmeye başlayan insanoğlu paraya ihtiyaç duydu. Bu ihtiyacı bugünkü hali ile bildiğimiz paradan önce bazı mallarla karşılamaya başladı. Arpa, arpa suyu, buğday gibi tahıllarla başlayan bu süreç ticaretin gelişmesi ile yetmez oldu. Sonunda insan çeşitli madenler ile ticaret yapmaya başladı. Önce Lidya’nın standartlaştırılmış madeni parayı, sonra Çin’in kağıt parayı bulmasıyla dünya tarihinde para kavramı ve yaygınlığı giderek arttı. Dünyada nüfus arttıkça, uluslar genişledikçe bir standart geliştirilecek sistem nihayet altında bulundu. Bretton Woods anlaşması ise para altın standardına bağlandı. Şimdilerde ise dijital paradan bahsediyoruz."
KRİPTO PARALAR ŞİFRELEME TEKNİĞİNDEN İBARET
Kripto para hakkında da detaylar veren Gündoğdu, "Kripto para, aslında blokzincir sisteminin sadece bir parçası. Hane halkı tanınan ismi ile bitcoin olarak biliyor ama bu sadece bir tanesi. Binlercesi var. Bu paraların en bilinen özelliği herhangi bir otoriteye bağlı olmamaları. Aslında demokratik paralar olarak nitelendirilen kripto paraların arkasında bir merkez bankası ya da devlet yönetiminin olmaması insanların algısını hem olumlu hem olumsuz etkiliyor. Devletlerin bastığı paralar fiziki ve kaydi para olabiliyor, kripto paralar ise isminde para olmasına rağmen bir şifreleme tekniğinden ibaret." diye konuştu.
KRİPTO PARANIN GELECEĞİ
Kripto paraların henüz tam anlaşılamadığını belirten Gündoğdu, buna rağmen dünyada bu paralara en fazla talepte bulunan ülkelerden birinin Türkiye olduğunu söyledi. Gündoğdu, "
Bunun altında ise kripto paraların hızlı yükseleceği beklentisi yatıyor. Bitcoin bir balon mu değil mi sorusuna cevap bulmaya çalışırken bu paraların değerinin hızlı dalgalandığını gördük. Bitcoin altın ile kıyaslanabilecek güven ve bilinirliğe sahip değil. Belki bu yüzyılda böyle olabilir ama altın madeninin arzının düşmesi ile birlikte 22. yüzyılda altın ile yarışabilecek bir sistem olma potansiyeli var." dedi.
KRİPTO PARA - DİJİTAL PARA
Henüz tüm dünya ülkelerinin gündeminde kripto paralar olmasa da özellikle gelişmiş ülkeler bu paralar ile ilgili düzenlemelerin hayata geçtiğine dikkati çeken Gündoğdu, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu paraların günlük hayatımızdaki yerine dair varlık olarak kabul edilip edilmeyeceği, vergilendirmesinin nasıl olacağı, miras kalıp kalmayacağı gibi pek çok soru işareti var. Kripto paralar yaygınlaştıkça bu soruların cevabı da netleşecektir. Gelişen teknoloji ve pandemi döneminden sonra insanların dijital ödeme yöntemlerine olan talebi hızla arttı. Hükümetler de bu talebin kontrol edemedikleri bir sistem olan kripto paralara kaymasını istemiyor. Bunun yerine kendi çıkarttıkları ve arzını kontrol edebildikleri dijital paralar gündeme geliyor. Bu dijital paralar ile kayıt dışı ekonomiyi azaltmak, dijitalleşme talebini karşılamak ve para konusunda otoriteye sahip olmak amaçlanıyor."
KRİPTO PARA VE TÜRK HUKUKUNDAKİ YERİ
Peki, kripto para ve Türk hukukundaki yeri hakkında neler biliyoruz?
Avukat Bilal Çelik, hukuki açıdan sanal paranın geçerliliğiyle ilgili güncel bilgileri şöyle paylaşıyor:
Gelişen dünya sistemleri ile birlikte basılı paralar yerine önceden kredi kartlarına ve daha sonralarda online bankacılığa gösterilen ilgi artmıştı. Şimdilerde ise revaçta olan şekliyle sanal paralar meydana getirilmekte ve git gide hayatımızda yer edinmeye başlamaktadır.
Sanal paranın ne olduğu ile ilgili herkesçe farklı bir tanım olsa da en çok kabul edilen iki tanımı sunmak gerekirse: Birinci olarak
“Herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu ya da e-para kuruluşu tarafından ihraç edilmemiş ve bazı durumlarda paraya alternatif olarak kullanılabilen varlığın dijital temsili” şeklinde tanımlanmaktadır. İkinci olarak da “
Bir merkez bankası veya kamu otoritesi tarafından ihraç edilmediği halde, gerçek veya tüzel kişiler tarafından değişim aracı olarak kullanılan ve elektronik ortamda transfer edilebilen, saklanabilen, ticareti yapılabilen ve karşılığının olması da şart olmayan değerin dijital temsilidir.” şeklinde de ifade edilir.
Yapılan tanımların ortak özelliğinden görülecek olursa sanal para fiziki paranın zorluğunu barındırmamaktadır. Sanal ortama ulaşımın olduğu her yerde ve istenilen şekillerde bu sanal para birimine ulaşılabilecektir.
Sanal para birimleri içerisinde en çok kullanılanlar şimdilik
Bitcoin, Ethereum, Ripple, Doge Coin vb. sanal paralardır.
Sanal paraların sözleşmeye konu olmasında hukukumuzda lehte veya aleyhte herhangi bir düzenleme bulunmadığı için taraflar arasında meydan getirilecek sözleşmelerin kamu düzenine veya ahlaka aykırı olmaması halinde sanal paraların veya bedellerinin sözleşmeye konu edinmesi önünde herhangi bir engel bulunmayacaktır.
Sanal paraların icra takibine konu edilebilmesi ile ilgili de henüz hukukumuzda yer edinmediği için belirsizlikler mevcuttur. Ancak konu ile alakalı sanal paralarla alakalı aynen iade söz konusu olamayacağı için bedelinin tahsili söz konusu olabilecektir.
Sanal paranın miras bırakılması ile ilgili hukuki yorumu: Türk Medeni Kanununda değere sahip olan her türlü olgunun mirasa konu edilebileceği vurgulanmıştır. Sanal paralarla ilgili durumlarda ise kişilerin sanal paralarla alakalı şifrelerini mirasçılara bırakmış olması gerekmektedir. Miras bırakanların mirasçılarına gerekli paylaşımları yapmasıyla mirasçılar da her türlü tasarruf haklarına haiz olacaklardır. Aksi halde hukuki sorunlar meydana gelecektir.
Sonuç olarak sanal paralarla alakalı yaşamımızdaki değişimlerin ve yeniliklerin yeni ve farklı hukuki problemler yaratacak olması ve Türk hukuk sisteminin bu değişime kayıtsız kalması kabul edilemeyecektir. Önümüzdeki zaman dilimlerinde konular ile alakalı mutlaka bir yasal düzenleme meydana getirileceğini ön görmekteyiz.
