Oligark nedir? Kime denir? Oligark terimi ne anlama geliyor?
Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırılarının ardından yapılan açıklamalarla 'oligark' terimi daha çok gündemde. Çünkü, Rus oligarklara yönelik de yaptırımlar geliyor. Fransa Ekonomi Bakanı Le Maire 1 Mart 2022'de yaptığı açıklamada, AB yaptırım listesindeki Rus oligarkların sayısının 488 olduğu bilgisini paylaştı ve onların yanı sıra eş, çocuk ve emlak şirketlerinin hesaplarını da incelenmeye aldıklarını söyledi. ABD Başkanı Biden ise 2 Mart 2022'deki konuşmasında oligarklara da değinerek "ABD Adalet Bakanlığı, Rus oligarkların suçlarının peşine düşecek özel bir görev gücü kuruyor. Avrupalı ortaklarımız gibi biz de sizin yatlarınızı, lüks apartmanlarınızı, özel jetlerinizi bulup ele geçireceğiz" dedi. Peki, oligark nedir? Kime denir? Oligark terimi ne anlama geliyor? Ekonomi Terimleri Sözlüğü'nün bu maddesinde oligark terimine bakıyoruz.
OLİGARK NEDİR?
Öncelikle Oligark nedir? Oligark terimi 'azınlığın kuralı' anlamına gelen Antik Yunan oligarkhia'sından türemiştir. Sözcük Yunanca "oligoi" (az veya birkaç) ve arkhein (yönetmek) kelimelerinden geliyor. 'Rus oligarkları' terimi ise ilk olarak 1990'larda Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Rus özelleştirmesi döneminde hızla servet biriktiren eski Sovyet cumhuriyetlerinin bir nevi iş oligarkları için kullanılıyor.
Wikipedia'da ilk dönem oligarkları şu yorumlar paylaşılıyor:
1990'larda Boris Yeltsin Rusya Devlet Başkanı olduğunda oligarklar hükümet bağlantıları yoluyla piyasaya katılım yoluyla zenginleşen, iyi bağlantıları olan girişimciler olarak ortaya çıktılar. Bu grupların bazı üyeleri, 1991-1999 yılları arasında özelleştirme sürecinde devlet varlıklarını çok ucuza (veya bedavaya) elde ederek büyük bir servet elde ettiler. Yeltsin'in başkanlığı sırasında oligarklar Rus siyasetinde giderek daha etkili hale geldiler. Oligarklar, hükümetin mali kararları hakkında içeriden öğrenilen bilgilerle servetlerini daha da kolayca artırabildiler.
Rusya ülkesinde oligark olduğunu reddediyor. Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov 2018'deki bir röportajında, "Rus oligarkları' ifadesi uygunsuz kabul ediliyor. Rusya'da oligarkların olduğu zamanlar çok uzun zaman önce geçti, Rusya'da oligark yok" diyor.
Bugünkü anlamıyla Rus oligarklar Batı'da en çok futbol kulüplerine, gazetelere ve büyük, büyük yatlara sahip olmalarıyla tanınıyorlar.
OLİGARK KİME DENİR?
CNN, 2018 tarihli bir haberinde 'Oligark nedir, oligark kime denir? sorusunu Yale Üniversitesi'nden Thomas Graham'a soruyor. Graham bu soruyu şöyle yanıtlıyor:
"Oligarklar, Rusya'da iktidar koltuğuna yakın olan zengin Rus işadamlarıdır. Neredeyse her zengin Rus işadamı bir oligarktır, çünkü Rusya'da özel servet ile kamu gücü arasında yakın bir ilişki vardır"
OLİGARKLARIN 2. NESLİ:
Graham, çoğu zengin Rus'un zengin olmasının yolunun hükümetle bağlantılı olmak olduğunu, ama bu durumun her zaman böyle olmadığını belirterek
"Rus oligarklarının en azından ikinci neslindeyiz" diyor ve şöyle devam ediyor:
Terim ilk olarak Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra 90'ların ortalarında kullanıldı. Büyük bir sosyoekonomik stres dönemi ve devlet iktidarının araçlarının bozulduğu bir dönem. Aynı zamanda büyük bir özelleştirme sürecinden geçtiğiniz bir dönemdi. Yarı-kapitalizme geçişin sızıntısından siyasi güçlerini özel varlıklar üzerinde kontrol elde etmek için kullanan az sayıdaki oligarklar yükseldi. Rus petrol ve gaz endüstrisi, kereste ve alüminyum endüstrileri ve diğer doğal kaynaklar etrafındaki endüstrilerden bahsediyoruz.
Aradaki dönemde, oligarklar zenginleşti ve güçlendi ancak Devlet Başkanı Vladimir Putin iktidara geldiğinde hükümetle ilişkileri değişmeye başladı.
PUTİN DÖNEMİ OLİGARKLARININ FARKI NE?
Graham'ın yeni oligarklar kim sorusuna yanıtı ise şöyle:
Belki de orijinal gruptan daha küçük ölçekli, ancak servetleri için hükümet ilişkilerine daha az bağımlı olmayan yeni bir oligark kalabalığı var.
Ancak Putin'in sahip olduğu güç nedeniyle devlet üzerinde aynı türden bir güce sahip değiller. Şimdi hem milyarder hem de oligark olamazsınız çünkü varlıklarınızın kontrolünü elinde tutmak için siyasi iktidardakilerle bir ilişkiniz olması gerekir"
Graham, oligarklar için "Devletle ters düşerseniz bir gecede mülkünüzü kaybedebilirsiniz. İşte bu yüzden Rus oligarklarının Batı'da bir şeyler satın almasıyla ilgili çok şey duyuyorsunuz. Oligarklar Rusya dışından satın almayı sever. Bunun bir kısmı, bu oligarkların varlıklarının bir kısmını denizaşırı ülkelere taşımak için bilinçli bir karardır. İşte bu yüzden Miami, Londra ve Batı Avrupa'da satın alıyorlar. Bununla birlikte, çoğu oligarkın mal varlığının büyük kısmının Rusya'da kalacaktır ve dolayısıyla hala hükümetin insafına kalır. Problem Rusya'daki bir iş insanının ABD'deki bir iş insanından farklı bir şekilde faaliyet göstermesi gerektiğidir, çünkü güvenilir bir hukuk sistemine sahip değilsinizdir. "Mülkiyet üzerindeki hakimiyetinizi sürdürme beceriniz, hükümetle ilişkilerinizi sürdürme becerinize bağlıdır."
