Tamamlayıcı emeklilik, BES, OKS nedir? BES hesaplama örneği

05 Şubat 2021 | 12:55

EY Türkiye Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci yaklaşık 7 milyon çalışanın dahil olduğu Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Otomatik Katılım Sistemi (OKS) hakkında merak edilenleri yazdı. Tamamlayıcı emeklilik, BES, OKS nedir? Sisteme kimler katılabilir? Ne kadar katkı payı ödenir? Cayma hakkı var mı? Emeklilik hakkı ne kadar sürede elde edilir? İşte A'dan Z'ye BES ve OKS hakkında tüm merak edilenler ve BES birikimi hesaplama örneği:

1.Tamamlayıcı emeklilik nedir? Niçin gündeme gelmiştir?

Türkiye’de 1990’lı yılların başında kamu emeklilik kurumları çok ciddi bir finansman krizi ile karşı karşıya kalmıştır. Sisteme hazineden aktarılan kaynaklar bu kurumların bir “kara delik” olarak kamuoyunda görülmesine neden olmuştur. Sistemin kötüye gidişinde pek çok parametre rol oynamıştır.

Tüm bu sorunların çözümü için bir yandan kamu emeklilik sisteminde köklü değişimler yapılmış diğer taraftan da tamamlayıcı emeklilik sistemleri devreye sokulmuştur.

1999 yılında 4447 sayılı yasa ile yapılan reform ile emeklilik sistemi kökten değişmiştir. Emeklilikte kademeli yaş şartı ve aylık bağlama oranlarının azaltılması sonucu ortaya çıkan düşük yaşlılık aylıkları ikinci basamak emeklilik sistemlerinin cazibesini artırmıştır.

2.Ülkemizdeki uygulamalar

Türkiye’de tarihsel sürece bakıldığında başarılı tamamlayıcı emeklilik programları olarak Amele Birliği, OYAK ve Banka Sandıklarını (özellikle merkez bankası sandığı) sayabiliriz.

Türkiye’de kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre 2001 yılında 4632 sayılı “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu” çıkarılmış ve 2003 yılında prim toplanmaya başlanmıştır. BES olarak da ifade edilen kanun uygulamasının detayları bu yazımızda incelenmiştir.

3.BES -OKS Uygulaması

Emeklilik gözetim merkezinin verilerine göre 15.01.2021 tarihi itibariyle sistemdeki toplam fon tutarı 136.885,5 milyon TL, toplam katılımcı sayısı 6.896.021 kişi ve devlet katkısı tutarı da toplam 21.485,2 milyon TL olmuştur.

3.1.Kimler katılabilir?

3.1.1.Normal BES Sitemi

Bireysel emeklilik sistemine katılım gönüllülük esasına dayanmakta olup, fiil ehliyetine sahip kişiler katılabilirler. Kişinin kamu emeklilik programlarına dahil olup olmaması, gelir düzeyi veya çalışıp çalışmaması belirleyici değildir. Bireyler bireysel emeklilik sözleşmesi imzalamak ve belirlenen katkı paylarını yatırmak şartıyla BES’e katılabilir. Yabancılar gönüllü sisteme katılabilir.

3.1.2.Otomatik katılım Sistemi (OKS)

2017 yılında yapılan düzenleme ile bir kısım çalışanların işverenleri aracılığıyla sisteme otomatik katılımı öngörülmüştür. Çalışanlar, Kanunun Ek 2'nci maddesi hükmü çerçevesinde işverenin akdetmiş olduğu bir gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi kapsamında, ilgili emeklilik planına dâhil edilir. Birden fazla işveren ile iş akdi bulunan çalışanlar her bir işveren tarafından sunulan emeklilik planına ayrı ayrı dâhil edilirler.

Otomatik katılım sistemine, Türk vatandaşı veya 29/5/2009 tarihli ve 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 28'nci maddesi kapsamında,

45 yaşını doldurmamış,

31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre,
çalışanlar dahil olur.

Yabancılar OKS sistemine katılamamaktadır.

3.2. Ne kadar katkı payı ödenir?

Çalışan katkı payı, çalışanın 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesi çerçevesinde belirlenen prime esas kazancının yüzde üçüne karşılık gelen tutardır. Çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilir. Bu tutar, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, işveren tarafından banka aracılığıyla şirketçe bildirilen tek bir hesaba aktarılır. İşveren bu madde uyarınca katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın parasal kaybından sorumludur. Çalışanın işyerinden ayrılması ile yeni bir işyerinde çalışmaya başlaması ve yeni işyerinde çalışanlara sunulan bir emeklilik planı bulunmaması durumlarına mahsus olmak üzere katkı payı ödemeleri çalışan tarafından belirlenen yöntemle de yapılabilir.

İşveren tercih ederse çalışanı adına katkı payı ödeyebilir.

3.3.Devlet Katkısı

Çalışanlara

2013 yılından itibaren katkı payının %25'i oranında devlet katkısı,

2 aylık cayma süresinin sonunda sistemde kalmayı tercih etmeleri halinde 1000 TL ilave devlet katkısı,

Emeklilik hakkının kullanılması halinde, bireysel emeklilik hesabında bulunan birikimini en az on yıl süreli bir yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana, birikiminin %5’i karşılığı ek devlet katkısı sağlanmaktadır.

Hem BES hem de OKS için devlet katkısına hak kazanma şartları:

Sistemde en az 3 yıl kalma durumunda %15'i,

Sistemde en az 6 yıl kalma durumunda %35'i

Sistemde en az 10 yıl kalma durumunda %60'ı

Emeklilik, vefat ve maluliyet hallerinde %100’ü alınabilmektedir.

Bu süreler dışında sistemden çıkılması halinde katkı alınamamaktadır.

3.4. Cayma hakkı

Otomatik BES’e dahil olan çalışan emeklilik planına dâhil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi müteakip iki ay içinde sözleşmeden cayabilir. Başlangıç döneminden sonra da çalışan dilediği zaman sistemden ayrılabilir. Cayma bildiriminin ulaşmasını müteakip on iş günü içinde ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte çalışana iade edilir.

3.5. Emeklilik Hakkı

Sistemde en az 10 yıl bulunan ve 56 yaşını tamamlayan çalışanlar emeklilik hakkı kazanır.

Çalışan birikimini 3 yöntemle alabilir:

Toplu Para

Programlanmış Geri Ödeme: Kendi belirleyeceği tutarda emekli maaşı şeklinde alır ve parasının tamamı sonlanıncaya kadar devam eder.

Yıllık Gelir Sigortası: Ömür boyu emekli maaşı şeklinde alır.

3.6. Tahmini Otomatik BES Birikimi

Aylık prime esas kazancı 5.000 TL olan bir çalışanın emekli olması halindeki örnek birikim tablosu şu şekildedir.

Not: Hesaplamalar, enflasyonun %3 üzerinde fon getirisi elde edileceği varsayımına dayanan tahmini tutarları göstermekte olup emekliliğe hak kazandığınız dönemde bu tutara ulaşılacağı konusunda herhangi bir garanti verilmemektedir.

Kaynak: https://www.otomatikbes.info/otomatik-bes-hesaplama sitesinden alınmıştır(25.01.2021).

Sonuç olarak;

Ülkedeki tasarrufların artırılması bir yana düşük ücretlerle çalışanların kamu emeklilik sistemlerinden alacakları emekli maaşlarının giderek azalması karşısında tamamlayıcı emekli sistemleri daha fazla ön plana çıkmaktadır. Ancak sisteme katılım açısından bir paradoks yaşanmaktadır. En çok ihtiyacı olan düşük gelirli kesimin cari harcamalarından kısarak sisteme yatırım yapması çok mümkün olamamaktadır. Devletin sisteme %25 katkısı önemli olup, düşük gelirli kişilerin de sisteme katılımı için işverenlerin çeşitli maliye politikası araçlarıyla teşvik edilmesi uygun olacaktır.