Tropik bölgelerden, kutuplara kadar dünyanın dört bir yanındaki sığ sularda rastlanan deniz çayırları, 6 kıtadaki 159 ülkede, 300 bin kilometrekareden fazla alanda bulunuyor. Dünyadaki okyanus tabanının yüzde 0,1'ini kaplamasına rağmen milyonlarca deniz canlısına ev sahipliği yapan deniz çayırları, en yaygın kıyı habitatları olarak biliniyor. Kirleticileri filtreleyerek su kalitesini artıran, karbon yutağı görevi üstlenerek okyanuslardaki karbonun yüzde 18'ini depolayan deniz çayırları bu sayede iklim değişikliğine karşı güçlü bir bariyer görevi üstleniyor.
Mercan resiflerini, okyanus asitlenmesini baskılayarak, sahil bölgelerini ise kıyıya vuran şiddetli dalgaların şiddetini yumuşatarak koruyan deniz çayırlarının popülasyonunda kirlilik, iklim değişikliği, düzensiz balıkçılık ve teknecilik faaliyetleri gibi etkenler nedeniyle 1930'lardan beri azalmalar yaşanıyor. Küresel deniz çayırlarının sadece dörtte biri koruma altındaki alanlarda bulunurken, her yıl dünyadaki deniz çayırlarının yüzde 7'sinin yok olduğu tahmin ediliyor.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, deniz çayırlarının korunmasına yönelik farkındalığın artırılması için 2022'nin mayıs ayında aldığı kararla, 1 Mart'ı "Dünya Deniz Çayırları Günü" olarak kabul etti.
İlki geçen yıl kutlanan Dünya Deniz Çayırları Günü'nün ikincisi, bu yıl Marmara Denizi'nden gelen güzel bir haberle kutlanıyor. Marmara Denizi'ndeki Posidonia oceanica deniz çayırlarının korunması için Türkiye İş Bankası ve TÜDAV tarafından başlatılan "Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları" projesinde Marmara'da iki yeni deniz çayırı alanı tespit edildi.
Projenin başlamasıyla 2023'ün temmuz, ağustos ve eylül aylarında Erdek, Narlı Köyü ve Paşalimanı Adası'nda gerçekleştirilen arazi çalışmalarında hava ve coğrafi koşullara bağlı olarak tüplü ve tüpsüz dalışlar, manta çekme yöntemi, uzaktan görüntüleme ve uydu teknolojisi teknikleri kullanılarak ölçümler yapıldı.
Önceki çalışmalardan elde edilen bulgularda, Kapıdağ Yarımadası'nın batısındaki Paşalimanı Adası'nın kıyı şeridinde 3,13 kilometre boyunca, 35,1 hektarlık alanda, 8 kilometre uzunluğunda Posidonia oceanica deniz çayırı alanı tespit edilmiş, bu alandaki deniz çayırı yatağının başlangıç ve bitiş itibarıyla tek parça olduğu belirtilmişti. Yeni çalışmada ise aksine çok parçalı bir yapı olduğu, söz konusu alanda 278 adet deniz çayırı yatağı bulunduğu tespit edildi. Bu yatakların derinliği 0,8 metre ile 6,4 metre arasında değişiyor.
Sürdürülen çalışmalar sonunda 2 yeni deniz çayırı yatağının daha bulunmasıyla bu alandaki deniz çayırı yatağı sayısı 280'e yükselirken yeni bulunan deniz çayırı yataklarının toplam büyüklüğü 2,264 hektar olarak ölçüldü.
"Deniz çayırları etrafındaki canlılara yaşam alanı sağlar"
AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Başkanı Prof. Dr. Bayram Öztürk, denizlerin de tıpkı insanlar gibi oksijene ihtiyaç duyduğunu ve bu noktada deniz çayırlarının denizlerin akciğeri olarak nitelendirildiğini söyledi.
Deniz çayırlarını, karada yaşayan çiçekli bitkilerin denizde yaşayan şekli olarak tanımlayan Öztürk, "Bilimsel araştırmalara göre, karadaki bütün bitkilerin atasıdır. Karadaki çiçekli bitkiler gibi kök, gövde ve yapraktan oluşur. Deniz tabanında uzanan köklerinden beslenir, çiçekli bitki olduğu için denizin içinde ilkbaharda çiçek açar ve meyve verir. Denizde yaşayan canlılar için çok önemli olan deniz çayırları, etrafındaki birçok canlıya yaşam alanı sağlar. Deniz çayırlarının olduğu denizlerde, tüm canlılar için temiz ve sağlıklı bir yaşam var demektir." dedi.
Deniz çayırlarının kış mevsiminde yapraklarını döktüğünü ve ömrünü tamamlayan bu yaprakların, dalgalar aracılığıyla kıyıya vurmasıyla sahildeki canlılara yuva oluşturduğunu belirten Öztürk, Akdeniz'de karaya vurmuş deniz çayırlarından oluşan sahillere "ekolojik plaj" dendiğini dolayısıyla bunların da denizin içindekiler kadar korunması ve toplanmaması gerektiği uyarısında bulundu.
Deniz çayırlarının dünya genelinde 60 türü bulunduğu bilgisini veren Öztürk, şöyle devam etti:
"Türkiye'de Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa, Zostera marina, Zostera noltei olmak üzere 4 tür deniz çayırı yaşıyor. Bunların arasında Posidonia oceanica Akdeniz'e endemiktir, Ege Denizi ve nadiren de Marmara Denizi'nde görülür. Zostera Karadeniz'de, Cymodocea Marmara'da baskın türdür ve bütün denizlerimizde görülür. Deniz çayırları tropikal ormanlardan daha fazla organik madde üreterek birincil üretici olarak konumlanırlar. Fotosentez ile suyun oksijence zenginleşmesini sağlayan bu çiçekli bitkiler uzun yaprakları, yatay uzanan gövde ve kökleriyle sudaki askı yüklerini ve sedimentasyonu tutup zemin hareketlerini düzenler. 1 metrekare alanı kaplayan Posidonia oceanica deniz çayırları günde 14 litre oksijen üretebilir, 1 hektarı ise yılda 1024 ton karbon tutabilir."
"Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları" projesinde Marmara Denizi'nin sağlığı için kritik öneme sahip son Posidonia oceanica deniz çayırlarının korunması amacıyla Erdek Paşalimanı Adası'nda deniz çayırlarının bulunduğu alanın sınırlarının belirlenerek haritalandığını ve kamuoyunu bilinçlendirmek üzere eğitim ve toplantılarla farkındalık çalışmaları yürütüldüğünü anlatan Öztürk, Posidonia oceanica'nın bir Akdeniz endemiği olarak Marmara'da bulunmasını başlı başına değerli ve özel bir durum olduğuna dikkati çekti.
Deniz çayırlarına dair eğitimlere devam edilecek
Deniz çayırlarının korunması noktasında kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere herkese önemli görevler düştüğüne dikkati çeken Öztürk, şunları kaydetti:
"Deniz çayırlarıyla birlikte yaşayan türlerin belirlenmesi, yabancı türlerin ise eradikasyon çalışmalarını yürüteceğiz. Hayalet ağların toplanması başta olmak üzere dip ve kıyı temizlikleri gerçekleştireceğiz. Ayrıca proje kapsamında yerel halk ve balıkçılarla bilinçlendirme çalışmaları gerçekleştirdik ve gerçekleştirmeyi sürdüreceğiz. 2023 Aralık ayı itibarıyla Marmara Adası, Avşa Adası, Erdek merkez ve köy okulları olmak üzere toplam 20 okulda 1660 ilk ve ortaokul öğrencisine denizlerimiz ve deniz çayırlarıyla ilgili eğitimler verdik. Eğitimlere 2024 yılında ilk ve orta dereceli 10 okulda devam edeceğiz."
Öztürk, 1 Mart'ın Dünya Deniz Çayırları Günü olarak literatüre geçmesinin kamuoyunda farkındalık yaratmak için önemli olduğuna fakat deniz çayırlarının önemi ve korunması için neler yapılması gerektiğinin bir gün değil, sürekli gündemde tutulması gerektiği değerlendirmesinde bulundu.
