M. FATİH KÖPRÜ
[email protected]
www. vergidegundem. com
2008 yılından beri uygulanan “Asgari Geçim İndirimi” kısaca “AGİ” olarak biliniyor. Çalışanın ücretinden kesilecek gelir vergisinden, kendisi, eşi ve çocukları için her yıl belirlenen tutarlarda indirim yapılması esasına dayanıyor. AGİ uygulaması sayesinde ücretten kesilen vergi azaldığı, bazen de sıfırlandığı için çalışanın net ücreti, asgari geçim indirimi kadar artmış oluyor.
Asgari geçim indiriminin en yüksek tutarı, asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi kadar olabiliyor. 2017 yılında bu tutar, eşi çalışmayan üç çocuklu bir ücretli için 227 lira civarında. Bunun 133 lirası ücretlinin kendisi, 27 lirası çalışmayan eşi ve 67 lirası da üç çocuğu için alınıyor.
Bu yazımızda, 2017 yılında geçerli olan asgari geçim indirimi tutarlarına değindikten sonra, uygulamada karşılaşılabilecek sorulara cevap arayacağız.
1. Kimler AGİ'den yararlanabilir?
Asgari geçim indiriminden, gerçek usulde vergilendirilen ücretliler yararlanabiliyor. Bir de ücretini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edenlerin (örneğin birden fazla işverenden ücret alanlar gibi) bu olanaktan yararlanmaları mümkün. Bunlar dışında;
• Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler,
• Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilenler (basit usule tabi esnafın yanında çalışanlar, özel hizmetlerde çalışan şoförler, özel inşaatlarda çalıştırılan işçiler gibi),
• Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler,
• Başka bir kanun uyarınca ücretlerinden gelir vergisi kesintisi yapılmayanlar, asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamıyorlar.
2. AGİ nasıl hesaplanıyor?
Aslında bu tutarın hesaplaması biraz karışık. Ancak daha kolay anlaşılabilmesi için biraz basitleştirelim istedik. İlk olarak ilgili yılın başında geçerli olan aylık brüt asgari ücret tutarının bilinmesi gerekiyor. Bu tutar 2017 yılında 1.777,50 lira olarak uygulanıyor. İkinci olarak çalışanın kendisi, varsa çocukları ve eşi için uygulanacak toplam indirim oranı belirlenmeli.
Bu oranlar;
- Mükellefin kendisi için yüzde 50,
- Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için yüzde 10,
- Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere;
- İlk iki çocuk için yüzde 7,5,
- Üçüncü çocuk için yüzde 10,
- Diğer çocuklar için yüzde 5.
Örneğin, evli ve iki çocuğu bulunan ve eşi çalışmayan bir kişinin asgari geçim indirimi oranı; kendisi için yüzde 50, eşi için yüzde 10, iki çocuğu için yüzde 15 olmak üzere toplam yüzde 75 olarak hesaplanıyor.
Üçüncü ve son aşamada ise aylık brüt asgari ücret ile bulduğumuz oran çarpılıyor ve çıkan tutarın da yüzde 15’i alınarak aylık AGİ tutarına ulaşılıyor. Buna göre örnekteki personelin, kendisi, eşi ve iki çocuğu için 2017 yılında aylık olarak yararlanabileceği AGİ tutarı 199,97 lira (1.777,50 x % 75 x % 15) oluyor. Ancak bu şekilde hesaplanan tutarın, çalışanın ücreti üzerinden hesaplanan gelir vergisinden fazla olamayacağı da unutulmamalı.
3. AGİ tutarları geçen yıla göre ne kadar arttı?
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, 29 Aralık günü yaptığı son toplantıda, asgari ücreti 2017 yılının tamamı için bin 777 lira 50 kuruş olarak belirledi. Buna göre asgari ücret yaklaşık yüzde 8 oranında artmış oldu. Bu artışa paralel olarak AGİ tutarlarının da 2016 yılına göre yüzde 7,92 oranında artmış olduğunu görüyoruz.
4. 2017'de aylık olarak yararlanılacak olan AGİ tutarları kaç liradır?
Bekar bir çalışanın asgari geçim indirimi 2017 yılında aylık 133,31 lira olarak uygulanıyor. Evli olanlar açısından eşin çalışıp çalışmamasına ve çocuk sayısına göre AGİ tutarı değişiyor. 2017 yılının tamamı için geçerli AGİ tutarları aşağıdaki tabloda yer alıyor:
5. AGİ uygulamasında çocuk ve es nasıl tanımlanıyor?
“Çocuk” deyince, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan 18 yaşını doldurmamış çocuklar anlaşılıyor. Ancak tahsilde olan çocuklar için yaş sınırı 25 olarak uygulanıyor. Nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar da uygulamada çocuk olarak kabul ediliyor. “Eş” ise aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade ediyor.
6. Çalışmayan ve geliri olmayan es ne anlama geliyor?
Bu uygulamada, eşin ücret dışında ne geliri olursa olsun “çalışmayan ve geliri olmayan eş” olarak kabul ediliyor. Dolayısıyla eşi ücretli olarak çalışanlar dışındaki bütün ücretliler, eş için asgari geçim indiriminden yararlanabiliyor. Örneğin, Gelir İdaresi verdiği yazılı bir görüşte, eczacı olarak faaliyette bulunan eşten dolayı asgari geçim indiriminden yararlanılabilir diyor.
Bunun yanında kaç lira alırsa alsın ücretli olarak çalışan eş “geliri olan kişi” kabul ediliyor ve bu eşten dolayı asgari geçim indiriminden yararlanılamıyor. Bunun haklı bir gerekçesi de var elbette. Çünkü çalışan ve ücret geliri elde eden eş zaten kendisi için yüzde 50 oranında asgari geçim indiriminden yararlanabiliyor.
Eşin çalışmadığı ve herhangi bir gelirinin olmadığı konusunda (aksi tespit edilmediği sürece) ücretlinin beyanı yeterli kabul ediliyor.
7. Çalışanın evli olup olmadığı ya da çocuk sayısına ilişkin bir bildirimde bulunmasına gerek var mı?
Ücretliler, medeni durumları ve çocuk sayıları ile eşinin iş ve gelir durumu hakkında işverene bilgi vermek zorunda. Bu da “Aile Durumu Bildirimi” ile yapılıyor. Durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) bu değişikliklerin de yine aynı formla işverene bir ay içerisinde bildirilmesi gerekiyor. Asgari geçim indirimi oranını etkileyen değişiklikler, söz konusu değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibariyle uygulanıyor. Zamanında formu vermeyen personelin, sonradan bildirimde bulunması durumunda, geçmiş dönemlere ilişkin asgari geçim indiriminden yararlanmasının mümkün olmadığına yönelik Gelir İdaresi’nin yazılı görüşü bulunuyor.
8.Emekli olan eş için AGİ'den yararlanılabilir mi?
Eş çalışıyordu ve kendisi için asgari geçim indiriminden yararlanabiliyordu. Emekli oldu. Artık sadece emekli maaşı alıyor. Gelir İdaresi, münhasıran emekli maaşı alanların da çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş olarak kabul edileceğini belirtiyor. Bu değişikliğin “Aile Durumu Bildirimi” ile işverene bildirildiği tarih itibarıyla çalışan kişinin, emekli olan eşi için asgari geçim indiriminden faydalanması mümkün oluyor.
9. AGİ, birden fazla işverenden ücret alan kişinin hangi ücretine uygulanmalıdır?
Aynı zamanda birden fazla işverenden ücret alınması halinde, asgari geçim indiriminin en yüksek ücretin elde edildiği işveren tarafından dikkate alınması gerekiyor. Bunun için çalışanın söz konusu işverene bildirim vermesi zorunlu. En yüksek ücretin hangi işverenden alınacağının belli olmaması halinde, çalışan indirimden yararlanacağı işvereni kendisi belirleyebiliyor.
10. İş değiştirildiğinde AGİ nasıl uygulanıyor?
Ay içerisinde iş değiştiren personelin eski işvereni ayrıldığı aya ilişkin ücreti kıst dönem üzerinden yani kaç gün çalıştıysa ona göre ödüyor. Asgari geçim indirimi için böyle bir hesaplama yapılmasına gerek yok. Ücret kaç günlük olursa olsun AGİ tam olarak uygulanabiliyor. Bu durumda yeni işveren aynı aya ilişkin yapacağı kıst dönem ücret ödemesinde asgari geçim indirimini dikkate alamıyor.
Ancak bazı durumlarda eski işverenden alınan ücret üzerinden hesaplanan vergi, hak edilen asgari geçim indiriminden az olabiliyor. Mahsuba konu edilmeyen asgari geçim indiriminin eski işveren tarafından yeni işverene bildirilmesi durumunda, kalan tutar yeni işveren tarafından kıst dönem ücreti üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilebiliyor.
