Küresel düzen; jeopolitik gerilimler, iklim krizi ve savaşların yanı sıra ekonomide de yeni bir sisteme doğru evriliyor. Son 50 yılın serbest ticaret ve sermaye hareketlerinin öncelendiği neoliberal çerçevesi, bugün daha korumacı, stratejik otonomiye dayalı bir yapıya doğru dönüşüyor.
Ekonomist’in 17 - 30 Ağustos 2025 tarihli sayısından
İkinci dünya savaşı sonrası dünyanın hakimi olarak gücünü kabul ettiren ABD; teknoloji ve ekonomik alanda Çin, siyasi ve askeri alanda ise Rusya’nın öne çıktığı üç kutuplu gidişata karşı korumacılık duvarlarını yükseltiyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın ikinci döneminde belirginleşen korumacılık anlayışıyla gündeme getirdiği yeni gümrük tarifeleri, aylardır süren tehditler ve müzakerelerin ardından geçen hafta resmen yürürlüğe girdi.
Bu karar, küresel ticarette kartların yeniden karıldığı bir süreci de beraberinde getirdi. ABD yeni tarifelerle özellikle dış ticaret açığı verdiği ülkelerden ithalata uygulanan vergileri yüzde 50’ye varan oranlarda artırdı. Bu adımla 2024 yılında 24,4 trilyon dolara ulaşan küresel ticaret hacminin bu yıl yüzde 0,2 daralacağı ve küresel piyasalarda fiyat artışları öngörülürken, Türkiye ihracatçıları ise yüksek fiyat nedeniyle rekabetçilik sorununu aşmanın yolunu arıyor.
İHRACATÇI DESTEK İSTİYOR
Türkiye, yeni gümrük tarifelerinde yüzde 15 ile en düşük tarifenin uygulanacağı ülkeler arasında yer aldı. Fakat ihracatçı ABD pazarındaki düşük tarife avantajını maliyetler nedeniyle değerlendirememekten rahatsız. Trump’ın ilk döneminde ABD pazarında 100 milyar dolar ihracat hedefi belirleyen Türkiye, geçen süreçte Almanya’nın arkasından ABD’yi ikinci büyük ihracat pazarı yapabildi. 2024 yılında ABD’ye 16,35 milyar dolar ihracat ve 16,22 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirilirken, kimyevi maddeler ve mamulleri 2024’te 1,5 milyar dolarla ABD’ye en fazla ihracat gerçekleştiren sektör oldu. Bu sektörü, 1,2 milyar dolarla otomotiv endüstrisi, 856 milyon dolarla hazır giyim ve konfeksiyon, 784,3 milyon dolarla halı, 774,1 milyon dolarla elektrik ve elektronik sektörleri izledi. Bu rakamın kısa zamanda 100 milyar dolar seviyelerine taşınması ise tarife avantajına rağmen, yüksek maliyetler nedeniyle mümkün görünmüyor. İş dünyası temsilcileri, bu nedenle ek destekler bekliyor. İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV) Başkanı Ayhan Zeytinoğlu, “Yakın gelecekte ABD pazarındaki payımızın azalması söz konusu olabilir. Bu sebeple ABD’nin ülkemize uygulayacağı ek gümrük vergisi nedeniyle ihracatçımıza gelecek ilave maliyetlerin devlet tarafından muhtelif şekilde desteklenmesi gerektiğini düşünüyoruz” diyor.
MUSTAFA GÜLTEPE / TİM
“MALİYETLERİ BİR AN ÖNCE DÜŞÜRMELİYİZ”
ABD pazarında tarife avantajına rağmen Türkiye ürünlerinin pahalı kaldığını ifade eden Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe de “Bu durumu fırsata dönüştürebilmemiz için 2-3 yıl önceki rekabetçiliğimizi kazanmamız gerekiyor. Çünkü biz en düşük oranlı tarifeye tabi olmakla birlikte yüksek maliyetler nedeniyle ABD pazarında özellikle Asyalı rakiplerimize göre hâlâ pahalı kalıyoruz” diyor.
Türkiye’nin tarife kaynaklı avantajını fırsata dönüştürmenin yolunun maliyetleri düşürecek önlemleri bir an önce devreye almaktan geçtiğini vurgulayan Gültepe, “Ayrıca ABD ile serbest ticaret anlaşması için diplomasinin imkânlarından da yararlanmak durumundayız. Eğer bu iki konuda ilerleme kaydedebilirsek dünyanın en büyük ithalatçısı konumundaki ABD pazarında halen binde 5 civarında olan payımızı en az iki katına çıkarabiliriz” diye konuşuyor.
SÜLEYMAN SÖNMEZ / TÜRKONFED
“KONTROLLÜ TİCARETE GEÇİŞ”
Gümrük tarifeleri penceresinden 2026 yılına dair öngörülerini paylaşan Türk İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Sönmez ise gelişmiş ekonomilerin kendi sanayilerini koruma yönünde adımlar atarken, gelişmekte olan ülkeler içinse hem yeni pazar fırsatları hem de dış talep daralmalarının aynı anda yaşanacağı riskine işaret ediyor.
Sönmez, bu durumda Türkiye gibi ara malı ithalatına bağımlı ülkelerin rekabet gücünü korumak için üretim zincirlerini çeşitlendirmek ve bölgesel ticaret anlaşmalarını güçlendirmek zorunda kalacaklarını söylüyor. Sönmez, “Tedarik ağlarının yeniden şekillenmesi, yatırım kararlarının üretim yerleri kadar politika riskleri üzerinden de verilmesine yol açacak. Bu yeni tarifeler, küresel sistemde serbest ticaret ilkesinden daha çok kontrollü ticaret anlayışına geçişin bir simgesi” diye konuşuyor.
AYHAN ZEYTİNOĞLU / İKV
ÇİN DAYANIKLILIĞINI GÖSTERDİ
Trump’ın belirlediği tarifelerde hedef tahtasının ortasında yer alan Çin’e bakmak gerekirse bu tarife değişikliğine karşı ilk aydan dayanıklılığını ortaya koyduğunu söylemek mümkün. Çin; kendisine uygulanan yüksek gümrük tarifelerine rağmen temmuz ayında ABD’ye yaptığı sevkiyatların geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22 azalma yaşarken, toplam ihracatını ise geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 7,2 artırmayı başardı. Çin’in ABD’nin gümrük duvarına rağmen ihracatını artırması sonrasında, Trump yönetimi Çin’e uygulanacağı açıklanan yüzde 30 gümrük vergisini 60 gün erteleme kararı aldı.
ABD’nin uyguladığı yüksek tarifelere rağmen Çin’in bu başarısında dış satışlardaki dayanıklılığı ve ihracatçılarına verdiği desteklerin etkili olduğunu kaydeden İKV Başkanı Ayhan Zeytinoğlu, “Çin ihracatçılarının ihracat bedellerini yüzde 12-30 arasında değişen oranlarda yüksek kurdan bozuyor. Bu destek ülkemizde ise yüzde 2 oranında uygulanıyor. Ülkemizde de bu desteklerin yüzde 5-10 oranına yükseltilmesini talep ediyoruz” diyor.
PROF. DR. ERSİN KALAYCIOĞLU / İSTANBUL POLİTİKALAR MERKEZİ KIDEMLİ UZMANI
“Belirsizlik yeni felaketler üretecek”
“İçinde bulunduğumuz süreçte, eski düzen tasfiye edildi. Uluslararası hukuk sistemi büyük zorluklarla karşı karşıya. Temel ilkeler ortadan kaldırıldı. Güç kullanılarak sınırların değiştirilmesi gibi sorunlar baş gösterdi. Daha önce BM’nin kabul etmediği süreçler kabul edilmiş durumda. Rusya Ukrayna’ya girdi. Amerika, Grönland ve Panama’ya göz dikti, İsrail fiilen Filistin’e girdi, Suriye Yugoslavyalaşıyor ve bölünüyor. Dünya ekonomisinin temel özellikleri şimdilik korundu ama gidişat iyi görünmüyor. Adaletsiz bir gelir dağılımı manzarasıyla karşı karşıyayız. Bugün bir kaos var ve yeni bir sistem de oluşmadı. Belirsizlik yeni felaketler üretmeye devam edecek gibi görünüyor.”
BOZKURT ARAN / TEPAV TİCARET ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DİREKTÖRÜ
“Güçlünün istediğini yaptığı bir dönemdeyiz”
“Trump gücünü sonuna kadar kullanma kararında ve bunu kurallara uymadan yapmak niyetinde. Bunu kullanırken de ülkelere karşı sertlikler yapıyor. Bundan bazen sonuçlar aldığı da oluyor. Fakat kural zayıfı kollar. Şu an ise kuralların askıya alındığı ve güçlünün istediği yaptığı bir süreç yaşanıyor. Bu önemli bir süre devam edecek. ABD’de gelecek yıl kongre seçimleri var ve Trump buradan istediği sonucu alamazsa bu işi frenlemeyi düşünebilir. Amerika’yı frenleyecek başka bir güç yok. Çin ise adalet dağıtma konusunda kendini konumlamıyor. Dolayısıyla dünya bugün henüz tanımlanmamış, güçlünün hakim olduğu, kuralların askıya alındığı bir sistem içinde.”
