Mars’a gönderilen son iki uzay aracı Curiosity ve Perseverance’ta imzası olan Türk bilim insanı Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe, BBCTürkçe‘ye konuştu. 1994 yılında burs alarak yüksek lisans öğrencisi olarak ABD’ye giden Açıkmeşe, “O zaman yerleşeceğimin farkında değildim” diyor… Peki, Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe kimdir? Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe’nin geliştirdiği algoritmanın özelliği ne? Türkiye’nin uzay hedefi için neler söylüyor? Röportajı ışında yakından bakalım…
PROF. DR. BEHÇET AÇIKMEŞE KİMDİR?
ODTÜ İnşaat Mühendisliği’ni 1992’de bitirdikten sonra Purdue Üniversitesi’nden burs alarak yüksek lisans ve ardından doktorasını tamamlayan Açıkmeşe, 2003’te NASA’nın Güdüm Kontrol Analiz Grubu ‘Jet Propulsion Laboratory’de (JPL) çalışmaya başladı. Burada geliştirdiği algoritmalardan birisi, 6 Ağustos 2012’de Mars’a ulaşan Curiosity aracının daha geniş bir alanda inceleme yapabilmesine kritik bir katkıda bulundu. Washington Üniversitesi’nde çalışmalarına devam eden ve Amazon’un sahibi Jeff Bezos’un kurduğu uzay araştırma şirketi Blue Origin’le ortak bir proje yürüten Prof. Açıkmeşe, JPL’de yaklaşık 10 yıl çalıştı. Ancak JPL’den ayrıldıktan 9 yıl sonra, Curiosity için geliştirdiği algoritma, 18 Şubat 2021’de yine Mars’a inen Perseverance isimli uzay aracına da uyarlanarak kullanıldı.
PROF. DR. AÇIKMEŞE’NİN ALGORİTMASI NE?
Prof. Dr. Açıkmeşe’nin BBCTürkçe’de yer alan bazı açıklamaları şöyle:
- “Curiosity robotunu indiren ve yakın zamanda da Perseverance robotunun indirilmesinde kullanılan temelde dört tane önemli güdüm kontrol sistemleri algoritması var. ‘Yedi dakikalık terör’ diyorlar, atmosfere dokunmayla yere inmesine kadar geçen süre. Bu algoritmalar uzay aracı üzerinde otomatik olarak bazı kararları veriyorlar ve uzay aracını kontrol ediyorlar. Işık hızıyla bir şey yolladığınızda oraya ulaşması yaklaşık 12 dakika sürüyor ama toplam iniş süresi 7 dakika. Dolayısıyla uzaktan kumanda imkansız.
- Yere 20 metre mesafede aracı vinç indiriyor, o anda benim algoritmam kontrol etmeye başlıyor uzay aracını. O yukarıdaki aracı jetlerle döndürüp olabildiğince uzağa uçurmam gerekiyor ki oraya çakılmasın, uzağa bir yere yollamam gerekiyor yani. Bunu yaparken de aşağıdaki tekerlekli robotu yakmamam gerekiyor.
- Onu yakında bir yere düşürürseniz inceleme yapan robotlu araca engel olabilir, bir ton problem çıkarabilir. Dikkatle yapmazsanız oradaki robotu yakabilirsiniz, roketten çıkan gazlar oraya sensörlere vurursa, zaten sıcak ve çok hızlı şekilde hareket eden gazlar, zarar verebilir. İyi kontrol etmezseniz, yakınlarda bir yere düşüp o bölgeyi kirletebilir. Çünkü robot orada araştırma yapacak.
‘EN FAZLA 1 SAAT ÇALIŞMIŞIMDIR’
Açıkmeşe, hedefin aracı en az 200 metre uzağa göndermek olduğunu, 2012’de 650 metre; 2021’de de 700 metreden daha uzağa gönderildiğini söyledi. Yeni araçlara uyum sağlayabilecek algoritmanın Perseverance’a uyarlanması için “en fazla bir saat çalışmışımdır” diyor.
“Kontrol güdüm sistemlerinde bu tür işleri yapmış insanların sayısı 10, 20 kişi ancak vardır. Hepimiz birbirimizi tanıyoruz. Mesela SpaceX’e gitseniz beni herkes biliyor çünkü bu işi yapan çok az kişi var.”
SPACEX’TEN İŞ TEKLİFİ ALDI MI?
Peki Prof. Dr. Açıkmeşe SpaceX’ten iş teklifi aldı mı?
Bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Mars’a inerken gitmek istediğimiz yere yakın bulamayabiliyoruz kendimizi, en az 6, 7 kilometre uzağında bulabiliyoruz. O 6, 7 kilometreyi tekrar uçmak gerekiyor, atmosferde paraşütü açıyorsunuz, bıraktığınız anda roketler açıldığında ciddi bir yanal uçuş yapmanız gerekebiliyor. Bu uçuşu yapmak o kadar basit değil. O uçuşun nasıl bir yol izlemesini hesaplamak da çok kolay bir iş değil. Onu yapmak için özel bir algoritma geliştirdim. O algoritmayı daha önce dünya üzerinde uçuşlarda test ettik. Daha sonra SpaceX buna benzer algoritmalar geliştirdi, ben onlara danışmanlık yaptım, benimle bu konuyu çalışan arkadaşlar gitti orada çalışmaya başladı. Dünyaya geri döndüklerinde inişte kullanılan algoritmalar, bu algoritmalar üzerinde geliştirildi.
‘SENİ ELON MUSK’LA TANIŞTIRAYIM’
“Bir gün oradaki arkadaşımı ziyarete gittim. ‘Seni şu anda Elon Musk’la tanıştırayım ama tanıştırırsam sana direkt iş teklif eder’ dedi. Ben hazır değildim, bu sebeple görüşmek istemedim. Eğer sorarsa ve o anda hazır değilsem, ‘hayır’ demek de istemiyorum. Kişisel sebeplerden akademik olmayı daha çok tercih ettim.
“Daha önce, 2005’te SpaceX ulaştı bana gelir misiniz diye ama o zaman yeni ve ufacık bir şirketti, yanıt bile vermemiştim.”
TÜRKİYE’NİN AY HEDEFİ İÇİN NELER SÖYLEDİ?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıkladığı “2023’te Ay’a sert iniş yapma” hedefi için de Açıkmeşe “Agresif ama yapılabilir” yorumunda bulunuyor:
“2023 biraz agresif bir zamanlama ama yapılabilir. Ay’a gitmeye çalışırız, başarısız da olunabilir ama o dert değil. Böyle bir şeyin itilmesini ben yadırgamıyorum, hoşuma da gidiyor. Yapılamaz olduğunu kesinlikle düşünmüyorum, yeterince imkan aktarılır, aklı başında insanlar devreye sokulursa yapılabilir. Tecrübesi olan bir ton insan var dünyada. Bunu yaparken birçok şeyi yapma becerisi de ülke içinde gelişir, teknoloji adına ülke için pozitif bir olay olur.
“Elon Musk da bir proje veriyor, üzerine çalışıp geri dönüyorlar ‘6 ayda yaparız’ diye. ‘3 ayda yapın getirin’ diyor. Biraz agresif olmak da yanlış değil. Adımların dikkatli atılması gerekiyor.”
Kendisine Türkiye Uzay Ajansı’ndan bir teklif gelip gelmediğini sorduğumuzda şu yanıtı veriyor:
“Henüz bana bir talep ya da teklif gelmedi. Beni orada bilen insanlar var, Türkiye’de aktif değilim belki o yüzden ama henüz hiçkimse benimle iletişime geçmedi. Teklif gelirse tabii düşünürüm, yardımcı olabilirsem çok iyi olur. NASA’ya çalıştığım için dışarıya çalışmam mümkün olmayabilir. Ama eğer formal olarak yardım etmenin olmanın bir yolu varsa elimden gelen yardımı gösteririm. Dünyaya roket veya herhangi bir uzay aracı indirme tecrübesi olan kaç kişi var? Güdüm kontrol sistemlerinde üç beş kişi var, orada işlerine yarayabilirim.”
PROF. DR. BEHÇET AÇIKMEŞE KİMDİR?
Rize’nin Ardeşen İlçesi’nde dünyaya gelen Dr. Behçet Açıkmeşe Ortadoğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği bölümünden mezun olduktan sonra 1994 yılında ABD’ye gitti. Master ve Doktorasını Purdue Üniversitesi’nde Makine Mühendisliği, Uzay ve Uçak Mühendisliği bölümünde tamamladı. 2003 yılında NASA’nın Jet Propulsion Laboratory bölümünde görev aldı. NASA’nın bir çok projesinde imzası bulunuyor.
Prof. Dr. Açıkmeşe BBCTürkçe röportajında “Lisans seviyesindeyken böyle imkanlar Türkiye’de olsa dışarı gitmeyi düşünmezdim bile, kesinlikle. Amerika’daki imkanlar dünyanın her yerinden fazla. Türkiye’ye gitmeyi bir ara düşündüm, bir noktadan sonra zor oluyor. Sadece mesleki sebeplerden değil, çocuklar burada doğdu, burada büyüyor, eşim Türk değil. Yine uyum sağlanır ama zaman geçtikçe zorlaşıyor. Türkiye’ye 2003’te dönseydim kimsenin umrunda olmayabilirdim. Dolayısıyla hayatım daha zor olurdu. Bir şeyler yaptıktan sonra dönsem bu sefer başka türlü zorlukları var. Karışık bir konu. Türkiye’de de ekonomik durumu ortalama olan bir aileden geliyorum, bazı şeyleri garanti etmem mümkün değil, önümdeki fırsatları değerlendirmek zorundaydım” diyor.
