Cem Ener
Kurucu Ortak
BUBA Ventures
Girişimcilerimizi zorlu günler bekliyor. Ülkemizin girişimcileri son 30 yılda çok büyük krizler atlattıkları için kriz yönetimi konusunda gelişmiş ülkelerin girişimcilerine kıyasla çok daha tecrübeliler. Bu ayki yazımda, çevremdeki tecrübeli iş insanlarından aldığım kriz yönetimi tavsiyelerini soru-cevap şeklinde paylaşıyorum. Yazımın özellikle KOBİ girişimcileri için yol gösterici olması ümidiyle.
1- Ödeme ertelemesi isteyen müşterilere karşı nasıl bir tutum sergilenmeli?
Müşterileri bu noktada ikiye ayırmak önemli: 1) geliri tamamen kesilen müşteriler, 2) geliri azalan müşteriler... Geliri tamamen kesilen müşteriler için “3 ay erteleme” gibi taleplere hızlı bir şekilde teslim olmadan, öncelikle “Benim de şu anda paraya çok ihtiyacım var, şimdi yüzde X’ini ödersen, kalan yüzde Y’sinden ben vazgeçeceğim” gibi alternatifler denemekte fayda var. Zira tecrübe göstermektedir ki, krizin henüz başlarında ödeme zorlukları yaşayan KOBİ’lerden ilerleyen dönemlerde tahsilat yapmak çok daha zor olmaktadır. KOBİ’ler büyük firmaların sahip oldukları finansman musluklarına sahip değildir, bu nedenle daha kısa sürede daha kolay iflas ederler. Siz de bu nedenle olabildiğince çabuk alacağınızın bir kısmından vazgeçerek tahsilat yapmaya bakmalısınız. Bugün alacağınızın 20’sinden vazgeçememek, yarın sizi 80’inden etmiş olmasın. Geliri azalan müşteriler için ise “iyi dost kara günde belli olur” atasözü bu soruyu cevaplamaya yeter. Gemiyi zor da olsa yüzdürebilecek seviyedeki müşterileriniz için vadelendirme yapmanızda fayda var. Müşterinize zor günlerde sağladığınız bu yardım gelecekte sadakat olarak fazlasıyla size geri dönüş yapacaktır.
2- Çalışanlarınızı ücretsiz izne çıkarmak için yeterince kötü koşullara ‘gerçekten’ sahip misiniz?
Geçtiğimiz günlerde bir sanayici dostumdan beni çok üzen bir durumun bilgisini aldım. Son 3 yılda toplam 50 milyon TL vergiye tabi kazanç beyan etmiş bu sanayici dostumun şirketinin aylık toplam işçilik maliyeti yaklaşık olarak 1.5 milyon TL. Kabaca bir hesap yaparsanız, şirketin son 3 yılda biriktirdiği kazancının uzun aylar boyunca tüm işçilerin maaşını ödemeye fazlasıyla yettiğini görebilirsiniz. Sizce bu durumda tüm işçileri ücretsiz izne çıkarmak etik ve ahlaklı bir davranış oldu mu? Hele ki mübarek Ramazan ayına yeni girmişken. Kanun imkan veriyor diye bir hak kullanılmak zorunda değildir. Yitirilen itibar milyonlar harcasanız tekrar yerine gelmez.
3- Duran varlık yatırımlarını ne zaman yapmalıyım?
Bir varlığı dip fiyattan alabilmek çoğu zaman şans işidir. İyi fiyattan alabilmek ise sabır işidir. Gayrimenkul gibi varlıkların fiyat eğrileri göstermektedir ki ,ciddi talep daralmalarının yaşandığı dönemlerde iyi sayılabilecek fiyatlar daralma başladıktan en erken 6 ay sonra ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, yüksek tutarlı duran varlık yatırımı yapmayı düşünüyorsanız, yatırımınız bugün için hayati önemde değilse, 6 ay kadar pusuda beklemenizi tavsiye ederim.
4- Likidite yaratmak için duran varlık satmalı mıyım?
Bu sorunun bir önceki soruyla bağlantılı bir cevabı bulunuyor. Büyük şirketlerde CFO görevinde bulunan bazı kişilerin zor zamanlarda yüksek maliyetli finansman sağlama sorumluluğundan kaçmak ve sonrasında ‘ter dökmemek’ için şirketin sermayedarlarını duran varlık satmaya zorladıklarını görüyorum. 15 birim faiz maliyetini üstlenmek istemeyip, iyimser piyasa koşullarında 100 birim değeri olacak varlıkları bugün 50 birim değerden elden çıkarıp şirkete likidite sağladığını ve işinde başarılı olduğunu düşünen CFO’lar aslında patronlarına 50 birim birden kaybettiriyorlar... Özetle, şu anda hayati bir gerekçe bulunmadıkça şirketinize likidite sağlamak için iyimser piyasa koşullarında değer ifade edecek olan duran varlıklarınızı elden çıkarmamalısınız.
5- Bankalarla olan ilişkimi nasıl yönetmeliyim?
Kamu bankaları mı özel bankalar mı? İçinde bulunduğumuz dönemde kamu bankalarının özel bankalara kıyasla daha esnek kriterlerle ve koşullarla finansman sağladığını net bir şekilde görebiliyoruz. Bu nedenle, eğer henüz kamu bankalarıyla iş ilişkiniz yoksa bunu başlatmak için daha fazla gecikmeyin. Diğer yandan, çok sayıda bankaya bölünmüş işlerinizi mümkün olan en kısa sürede azami 2 bankada (1 özel + 1 kamu) konsolide ederek ilgili bankalar nezdindeki söz hakkınızı güçlendirebilir, bankacılık hizmetlerinden daha iyi koşullarda yararlanabilirsiniz.
6- Tedarikçilerim bana geri çevrilmesi zor, mükemmel teklifler sunuyor. Kabul edip, stok inşa etmeli miyim?
Son günlerde petrol piyasasında yaşanan krizi takip ettiyseniz imalatçıların çaresiz hissettiklerinde ne pahasına olursa olsun ürünlerini satmak için agresif kampanyalar uygulayacağını siz de tahmin edebilirsiniz. Dikkat ettiyseniz petrolün fiyatı çok düşmüş olmasına rağmen hala alan yok. Kısa vadede talebin yükselmesine karşı ciddi bir güvensizlik var. Nisan 2020 petrol krizi örneklerin en kötüsü olmakla birlikte yine de bir örnek olarak önümüzdedir. Dolayısıyla, makro ölçekte belirsizlikler tavan yapmışken, ucuz fiyattan stok doldurup sonunda çok kazançlı çıkacağınızı kimse garanti edemez. Siz de düzenli girdilerde normalin üstünde bir miktar stok yaparak avantaj elde edin, ama dağlar dolusu stok yapma riskini almayın.
