Irak'ta iç savaşın yarattığı tahribat yerini hızla yeni bir kalkınma sürecine bırakıyor. Türkiye ile Irak ilişkileri tekrar canlanırken, karşılıklı ticaretin hızla 10 milyar dolardan 20 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor. Öncelikli sektörler ise enerji, sağlık ve inşaat olacak.
ARAM EKİN DURAN
eduran@ekonomist.com.tr
Türkiye'nin en çok cari fazla verdiği ülke olan Irak ile ticareti son beş yılda yaşanan ağır kayıpların ardından yeniden eski günlerine dönebilecek mi? Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Irak Başbakanı Adil Abdülmehdi bir araya gelerek karşılıklı ticaretin yeniden canlandırılması konusunda görüş birliğine varırken, Türkiye iş dünyası temsilcileri ise iç savaş sonrası yeniden kalkınma hamlesine girişecek Irak'ta milyarlarca dolarlık iş fırsatı olduğuna dikkat çekiyor.
Irak ile ticarette yeni dönemin gözde sektörleri ise enerji, sağlık ve inşaat olacak.
2009 yılında 5 milyar dolar seviyesinde olan Irak'a ihracat, 2013 yılında 12 milyar dolar ile rekor kırmıştı.
Ancak Irak ve Suriye'de baş gösteren iç savaş sonrasında Irak, Türkiye'nin en büyük ihracat pazarlarından biri olmaktan hızla uzaklaştı.
Öte yandan yaklaşık bin 500 Türk şirketinin faaliyet gösterdiği ve yalnızca Türk müteahhitlerin yaptığı yatırımların 30 milyar doları aştığı Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin (IKBY) 25 Eylül 2017'deki 'bağımsızlık referandumu' kararından sonra Türkiye en çok ticaret yaptığı Kuzey Irak bölgesiyle ilişkileri askıya almıştı.
Bu süreçte Erbil ve Süleymaniye'ye gerçekleştirilen uçuşlar kaldırılırken, Habur Sınır Kapısı'ndan yapılan ticaret ise durmuştu. Bu gelişmelere rağmen Irak'ın geneline yapılan ihracat 2017'de 9,1 milyar dolar, 2018'de ise 8,4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.
HEDEF 20 MİLYAR DOLAR
2019'un ilk üç ayında Irak'a ihracat 2 milyar dolar seviyesine ulaşırken, gerek Irak merkezi hükümeti gerekse IKBY ile ilişkiler yeniden rayına giriyor. Bu gelişmeyle birlikte, toplamda 10 milyar dolar seviyesinde olan karşılıklı ticaretin hızla 20 milyar dolar seviyesine çıkarılması planlanıyor.
Geçen ay Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu IKBY Başbakanı Neçirvan Barzani ile bir araya gelirken, geçtiğimiz günlerde de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi ve beraberindeki heyeti Ankara'da ağırladı.
DEAŞ tarafından tahrip edilen Kerkük-Ceyhan petrol boru hattının bir an önce faaliyete geçirilmesinin önemine işaret eden Cumhurbaşkanı Erdoğan, Irak ile 20 milyar dolarlık bir ticaret hacmini hedeflediklerini söyledi.
2019 içinde Irak ile "Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey Toplantısı" gerçekleştirecekleri bilgisini veren Erdoğan, "Irak'ta mevcut başkonsolosluklarımızı yeniden faaliyete geçirmek ve tedricen yenilerini açmak suretiyle Irak'ın tüm bölgeleriyle ilişkilerimizi zenginleştirmek istiyoruz" dedi. Erdoğan, Irak'ta özellikle enerji sektöründe işbirliği fırsatları olduğuna işaret etti.
İNŞAATTA BÜYÜK FIRSAT
Irak ile yakınlaşma, iş dünyasında da yankı bulmaya başladı. Başta Güneydoğu iş dünyası olmak üzere, Irak ile ticaretin canlandırılması için kollar yeniden sıvandı. Son olarak Diyarbakır iş dünyasını temsil eden yaklaşık 50 kişilik bir heyet, 22-25 Nisan 2019 tarihleri arasında Erbil'de gerçekleştirilen "Uluslararası Yapı İnşaat, inşaat Ekipmanları ve Belediye Ekipmanları Fuarı /Erbil Building" fuarına katıldı.
Önümüzdeki dönemde yalnızca ihracat değil, sağlık turizmi alanında da önemli adımlar atılması planlanıyor. Bu nedenle Diyarbakır'daki bazı özel hastanelerin sahipleri de Erbil'de temaslarda bulundu.
Irak'ta yürütülen başlıca altyapı yatırımları, su temini projeleri, atık su arıtma tesisi, elektrik santrali, hastane, okul ve konut inşaatı, karayolu, havayolu, köprü ve liman inşaatı alanlarında yoğunlaşıyor.
Irak'ta yeniden inşa, onarım ve inşaat projelerinin sayısındaki artışa paralel olarak çimento başta olmak üzere inşaat malzemeleri, ilgili iş makineleri ve ekipman pazarının da önümüzdeki yıllarda sürekli dinamik kalacağı öngörülüyor.
KALICI TİCARET MERKEZİ AÇILACAK
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO) Başkanı Mehmet Kaya, Türkiye'nin bağımsızlık referandumu sonrasında bölge iletişimini koparmasının ardından İran'ın pek çok sektörde Türkiye'nin yerini aldığına işaret ediyor. Kaya, "Irak'a yapılan ihracatın yüzde 70'i IKBY'ye yapılıyordu.
Yani yalnızca Kürt bölgesine yapılan ihracat 6-7 milyar dolara ulaşıyordu. Yeni dönemde zayıflayan ilişkileri geliştirip bu rakamları katlamayı hedefliyoruz" diye konuşuyor.
Yeni dönemde Erbil'de kalıcı bir 'Ticaret Merkezi' açmaya hazırlandıklarını ifade eden Kaya, "Ayrıca TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu ile birlikte, tüm bölge iş dünyasını kapsayacak çok daha geniş bir iş heyetiyle yakın zamanda Erbil'e bir kez daha gideceğiz" şeklinde konuşuyor.
Diyarbakır Sanayici ve iş insanları Derneği (DİSİAD) Başkanı Burç Baysal da, hem Türkiye hem de Irak'ın ekonomik durgunlukla mücadele ettiğine dikkat çekerek, "Her iki tarafın da birbirine ihtiyacı olduğunu artık kabul etmek gerekiyor" diyor.
Baysal, Irak'a ihracatın 10 milyar doları aştığı yıllarda Diyarbakır ve çevresindeki pek çok sanayicinin Irak'ın potansiyeline güvenerek makine parklarını yenilediğini, yeni tesisler kurduğunu dile getiriyor.
Burç Baysal, "Fakat son birkaç yılda yaşananlar nedeniyle bu yatırımlar atıl kaldı. Şimdi yeniden bu tesislerin faaliyete geçirilmesini planlıyoruz" şeklinde konuşuyor.
MİTHAT YENİGÜN
TÜRKİYE MÜTEAHHİTLER BİRLİĞİ (TMB) BAŞKANI
"90 MİLYAR DOLARLIK YATIRIM YAPILACAK"
"Komşumuz Irak'ın yeniden yapılandırılma çerçevesinde 90 milyar dolarlık yatırım yapılması planlanıyor. Irak yeniden yapılandırma için 2019'u hazırlık dönemi olarak geçirecek. Bu süreçte Türkiye'nin duygusal puanını artırması gerekiyor. Irak Türkiye'den 5 milyar dolar taahhüdü için plan bekliyor.
Bu çerçevede Ovaköy sınır kapısı, Ovaköy-Bağdat arasına otoyol ve demiryolu yapımı, Musul ve Basra havalimanı projelerinin Türk müteahhitlerince yapılması söz konusu. Irak, Türk müteahhitler olarak 380 milyar dolarlık ciromuz içinde, 26 milyar dolar paya sahip.
Ciro açısından dünyada dördüncü, Kuveyt, Katar, Suudi Arabistan'a rağmen Ortadoğu'da birinci sırada bulunuyor. Irak bize en çok geri dönüş veren ülkedir. 1 milyar dolarlık iş alıyorsak, 900 milyonu Türkiye'ye gelir. Kum, çakıl, asfalt ve bitüm haricinde her şey, işçiler de Türkiye'den gidiyor. Dolayısıyla çok önemsiyoruz."
