Türkiye'de ilk resmi Covid-19 vakasının görülmesinden bu yana tam 1,5 yıl geçti. Tüm dünyayı sarsan, küresel ticarete ağır darbe vuran pandemi döneminden Türkiye iş dünyası da nasibini aldı. Otomotivden perakandeye, gıdadan makineye pek çok sektör pandemi krizinden farklı ölçeklerde etkilendi.
05- 18 Eylül 2021 tarihli sayıdan
Ekonomist Dergisi olarak, Türkiye'nin 10 dev sektöründe pandemi döneminin bilançosunu çıkardık; sektörlerin yeni dönem hedeflerini mercek altına aldık.
Dünyayı tam anlamıyla hazırlıksız yakalayan Covid-19 pandemisi, bugüne kadar ekonomilerin karşılaştığı zorlukların çok ötesinde bir şok dalgası yarattı. Pandemi-nin yayılmasına karşı çaresizce kapanan birçok ekonomi için, 2020'de küçülme kaçınılmaz oldu.
Nitekim Birleşmiş Milletler (BM) Dünya Ekonomik Durumu ve Beklentiler Raporu'na göre; gelişmiş ülkelerin ekonomileri geçen yıl yüzde 5,6, gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri ise yüzde 2,5 daraldı. Küresel ekonomi geçen yılı ortalama yüzde 4,3 küçülme ile kapatırken, Türkiye ekonomisi, yüzde 1,8 gibi bir oranla, 2020'yi büyüme ile kapatan nadir ülkelerden biri oldu.
2021 yılı ise tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de pandeminin geride kalması umudu ile başladı. Aşı çalışmalarının hayata geçmesi ve dünya genelinde aşılamaların başlamasıyla, küresel ticarette taşlar yerine oturmaya başlarken, Türkiye'de de mayıs ayı itibariyle kademeli açılma süreci yaşandı.
Yaz başı ile birlikte gerek sanayi üretimi, gerek hizmetler ve turizm, gerekse ihracat ve istihdam piyasası olsun; ekonominin tüm alanlarında pandeminin açtığı yaralar sarılmaya başlandı. Türkiye'de ilk pandemi vakasının görüldüğü 13 Mart 2020 tarihinden bu yana geçen 1,5 yılda kimi sektörler pandemiden çok ağır etkilenirken, bazı sektörler hafif kayıplar, bazı sektörler ise "krizden çıkan fırsatlar” ile bu dönemi geçirdi.
Kapak dosyamızda okuyacağınız gibi inşaat, turizm, otomotiv gibi sektörler pandemi sürecinden ağır yara alırken; gıda, bilişim, hazır giyim, makine gibi sektörler ise kriz döneminden kârlı çıktı. Şimdi iş dünyasının gündeminde 2021 sonu ve 2022 yılı için yeni oyun planları kurmak var.
Türkiye ekonomisine ilişkin açıklanan son makro veriler de yeni döneme ilişkin umutları artırıyor. 1 Eylül'de açıklanan ikinci çeyrek büyüme verilerine bakıldığında, yüzde 21,7'lik rekor büyümede sanayi üretimi, hizmetler ve ihracat alanlarının büyük katkısı dikkat çekiyor. Bu durum İstanbul Sanayi Odası'nın Türkiye İmalat PMI Endeksi'nde de kendini gösteriyor.
PMI Endeksi ağustos sonu itibariyle 54,1 puana çıkarak gelecek aylar açısından umut verdi. Son 12 aylık ihracatın da ilk kez 200 milyar doları aşması, ihracatçı şirketlerin pandemi döneminde sekteye uğrayan küresel ticarette yerlerini koruduğunu ve hatta büyüttüğünü gösteriyor.
Otomotivden hazır giyime, kimyadan tekstile, turizmden inşaata kadar 10 dev sektör, pandemi sonrası dönemde yatırım finansmanı, reformlar, gümrük vergileri ve yerli üretimin desteklenmesi gibi konuların hem hükümetin hem de iş dünyasının ana gündem maddeleri haline gelmesini talep ediyor.
KRİZ SONRASINDA İHRACATTA REKOR BEKLENİYOR
Hazır giyim sektörü salgın döneminde iç pazarda ve ihracatta inişli çıkışlı bir dönem geçirdi. 2020'de üretim yüzde 77 daraldı. İhracatta ise yüzde 3,1 kayıp yaşandı. Sektör, 2020'de 17 milyar 143 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi. İhracatta kaybın az olmasında şirketlerin maske ve medikal giysi üretimi için birkaç ay içinde yaptıkları yaklaşık 3 milyar TL'lik yatırımın etkisi oldu.
Geçen yıl maske ve medikal giysinin 1,4 milyar dolarlık katkısı sayesinde ihracattaki kan kayıp sınırlı kaldı. Sektör, emtia ve navlun fiyatlarındaki artışa rağmen 2021'de hem iç pazarda hem de ihracatta daha olumlu bir tablo ile karşı karşıya. İlk altı ayda 1,5 milyar TL'lik ilave yatırım gerçekleştirildi. Sektörün yedi aylık ihracatı geçen yıla göre yüzde 26,8 artışla 11 milyar 130 milyon dolara yükseldi.
YATIRIM İŞTAHI ARTTI
Bu yıl hedef 19,5-20 milyar dolar ihracatla ulaşmak. Büyük bir aksilik olmazsa sektörel ihracat rekoru kıracaklarını söyleyen İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) Mustafa Gültepe, “Yılsonuna kadar 20-25 bin yeni istihdam yaratacağımızı öngörüyorum.
Şirketlerin yatırım iştahı var" diyor. Tekstil sektöründe de benzer bir durum var. İstanbul Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTHİB) Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Öksüz, değişime hızla adapte olan ve coğrafi avantajını iyi kullanan sektörün krizi fırsata çevirmeyi başardığını söylüyor.
STOKLAR ERİDİ, ÜRETİM MALİYETLERİ YÜKSELİŞTE
İnşaat ve gayrimenkul sektörü, pandemide kamu bankalarınca enflasyonun altında oranlarla düzenlenen faiz kampanyasının olumlu etkisiyle 2020'yi satışlarda zirveyle kapattı. Ancak kampanyanın etkisiyle yükselen metrekare fiyatları, inşaat üretim maliyetlerinin yüzde 60'ları aşan oranlarda yükselmesi, konut kredilerinin yüksekliğiyle bu yıl aynı performans gösterilemedi.
Yeni konut üretimi yok denecek kadar azalırken, inşaatçılar virüs nedeniyle istihdamda da sorunlar yaşıyor. Önümüzdeki dönemde sektörün ana motorunun kentsel dönüşüm çalışmaları olması bekleniyor.
Anadolu Yakası İnşaat Müteahhitleri Derneği (AYİDER ) Başkan Yardımcısı Ahmet Erkurtoğlu, pandeminin ne zaman sona ereceği ve ülkemizdeki ekonomik istikrarın ne olacağı belli olmadığı için inşaat sektörünün temkinli adım attığını söylüyor. Erkurtoğlu, yeniden yarım kalan inşaatlar, yıkılıp başlanılamayan binalar, devredilen inşaatlar gibi yeni mağduriyetlerin yaşanabileceğine vurgu yapıyor.
YURTDIŞI HAMLESİ
Salgına rağmen 2020'de yurtdışında 15,1 milyar dolarlık yeni proje üstlenen Türk inşaat sektörü, bu yıl da yurtdışında yeniden 20 milyar dolara ulaşmayı hedefliyor. Salgının seyri, finansman temini ve nakit akışının düzenlenmesi, yapıcı diplomatik ilişkiler olursa sektör, orta vadede 50 milyar doların üzerinde proje üstlenmeyi hedefliyor.
2022 İLE BİRLİKTE YENİ YATIRIM HAMLESİ
Ara mamulleri veya hammad¬deleri ile diğer tüm sektörlere girdi. Stratejik önemi daha çok anlaşılan kimya sektörü, 2020 yılında zorlu koşullara rağmen, 18,31 milyar dolarlık ihracat yaparak Türkiye'nin en fazla ihracat gerçekleştiren ikinci sektörü olmayı başardı.
Pandemide en çok ihtiyaç duyulan dezenfektan ve kolonya gibi hijyen ürünlerinde yeni şirketler üretim yapmaya başladı. Hali hazırda hizmet verenler ise kapasitelerini artırdı. Kimyevi mad¬deler ve mamulleri sektöründe yer alan dezenfektan, kolonya, ilaç, sabun ve tanı kitleri olmak üzere Covid-19 ürünleri ihracatı 2020 yılında 2019 yılına göre yüzde 212,51 artış göstererek 524,1 milyon dolar olarak gerçekleşti.
İSTİHDAM ARTIŞI BAŞLADI
Sektörün 2021 yılı ihracat performansına bakıldığında ise devam eden lojistik sıkıntılar, hammadde arzı sıkıntıları gibi zorluklara karşın ihracat, ilk yedi aylık dönemde yüzde 3716 büyüdü ve 13,9 milyar dolara ulaştı. İstihdamda pandemiye rağmen 2020 yılında yüzde 12'lik bir büyüme oldu.
SGK verilerine göre, sektör 400 bin civarında kişiye istihdam sağlıyor. İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, "Yatırımların özellikle gelecek yıl daha yoğun olmasını bekliyoruz. Bu yıl ihracatımızın 22 milyar dolara ulaşmasını bekliyoruz” diyor.
BİLİŞİM SEKTÖRÜ YERLİ ÜRETİME ODAKLANIYOR
Pandemi koşulları dijitalleşme beklenenden çok daha hızlı şekilde toplumsal tabanlara yaydı. Bununla birlikte yeni nesil teknolojilerin gelişme ivmesi de hız kazandı. TÜBİSAD'ın (Bilişim Sanayicileri Derneği) Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2020 Yılı Pazar Verileri ve Trendleri raporuna göre, Türkiye'de bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü TL bazında bir önceki yıla kıyasla yüzde 22 oranında büyüyerek 189 milyar TL'lik hacme ulaştı.
TAKSİT SINIRI SORUNU
TÜBİSAD'ın raporuna göre, 2021 yılının büyüme beklentisi yüzde 10 ya da üzerinde gerçekleşecek. Telekom sektörü bazında baktığımızda ise sektör 2019 yılını 10 milyon 600 bin cep telefonu satışıyla tamamlamıştı. Geçen yıl toplamda 12 milyon seviyelerinde cep telefonu satışı oldu.
Dünyaca ünlü markaların üretimlerini Türkiye'de yapmaya başlaması da bu süreçte meydana gelen önemli gelişmelerden biri oldu. Kısıtlama tedbirleri ile beraber tüketicilerin online kanala yönelmesi, bayi satışlarına olumsuz yansıdı.
Özellikle ölçek ekonomisinin etkinliğinin giderek artması sektörde istihdam kayıplarını beraberinde getirdi. Mobil İletişim Araçları ve Bilgi Teknolojileri İşadamları Derneği (MOBİSAD) Başkanı Mustafa Kemal Turnacı, cep telefonlarına olan ilginin artmaya devam edeceğini söylüyor.
YENİ YATIRIM PLANLARI ERTELENDİ
Turizm sektörü, pandemi döneminde en büyük yarayı alan sektörlerden biri. Türkiye ortalamasında 2019'a göre 2020'yi yüzde 51 gerilemeyle ve sadece faaliyete açık otellerde yüzde 36 dolulukla kapattı.
Yatırımlarda bu yılın ilk altı ayında toplam 8 bin 200 yataklı 54 otel projesi için 1,2 milyar TL'lik teşvik başvurusu yapıldı. Geçen yılın ilk yarısında toplam 13 bin 724 yataklı 62 otel projesi için 1,8 milyar TL'lik teşvik başvurusu yapılmıştı. Yatırımcıların yeni yatırım planlarının ertelendiği görülüyor.
ŞEHİR OTELLERİ ZORDA
Kıyı bölgelerdeki göreceli hareket şehir otellerine yansımazken, şehir otelleri pandemide en son toparlanacak kısım gibi görünüyor. Turizm işletmeleri bu süreçte kendi özkaynaklarıyla ayakta durmaya çalışıyor. Kısa çalışma ödeneği, nakdi ücret desteği, ücretsiz izin uygulamalarının bitmesi istihdama olumsuz yansıyor.
Sektör, eylüle kadar uzatılan sektörel KDV indiriminin yılsonuna kadar devam etmesini, 2022'de devreye alınması
beklenen konaklama vergisinin de ertelenmesini istiyor.
Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) Başkanı Firuz Bağlıkaya, “İkinci doz aşının dünyada yaygınlaşması durumunda 2022 ve 2023'te turizmde toparlanmadan bahsedebiliriz. MICE ve kruva-ziyer gibi alanlardaki toparlanma zaman alacağından bu alanlara özel teşviklerin sağlanması büyük önem taşıyor” diyor.
YERLİ ÜRETİMDE REKOR BÜYÜMEYE ODAKLANDI
Türkiye'nin gerek iç gerekse dış pazarda en güçlü olduğu sektörlerden biri olan makine sektörü, pandemi döneminde üretimde gaza bastı. Özellikle Uzak Asya'dan Avrupa'ya gerçekleştirilen makine ihracatının aksaması, Türkiye'deki makine üreticilerinin önünü açtı. Makine imalatı son beş yılda miktar olarak ortalama yüzde 2 büyüyebilmişti.
Sektörün 2021 sonu beklentisi 2019'a göre yüzde 4 büyümüş bir üretim yapmaktı. Oysa sektör pandeminin vurduğu 2020'de üretimini yüzde 8,5 artırdı. Aynı yıl dünya makine üretimi ise yüzde 8 düşüş kaydetti. 2021 yılı ilk iki çeyreğinde ise Türkiye'nin makine üretiminde yüzde 30'a yakın artış gözleniyor.
İLK YARIDA YÜZDE 45 BÜYÜME
Makine İhracatçıları Birliği Başkanı Kutlu Karavelioğlu, “Pandemi sürecinde ötelenen yatırımların tekrar devreye alınması ile ürünlerimize olan talep artıyor, hem üretimimiz hem de ihracatımız rakiplerimizden çok hızlı artıyor” diye konuşuyor.
Yılın yedi ayı sonunda ihracatını 2019'a göre yüzde 16, 2020'ye göre ise yaklaşık yüzde 32 artıran makine sektörünün serbest bölgeler dâhil toplam ihracatı 13 milyar dolar oldu. Yılın ilk yarısında sağlanan yüzde 45'lik üretim artışı, kapasite büyütmekle kalınmadığını, sektörün çok daha verimli çalıştığını gösteriyor.
YILSONU HEDEFLERİ REVİZE EDİLDİ
Türkiye'de sanayinin ve ihracatın lokomotif sektörü olan otomotiv sektörü, pandeminin Türkiye'de başladığı Mart 2020'de üretime ara vermek zorunda kalmıştı. Mart ayında otomotiv fabrikalarının aylık ortalama duruş süresi altı gün olarak gerçekleşirken, nisan ayında 18 güne ulaştı. 11 Mayıs tarihinden sonra ise üretime geri dönüldü.
Ancak sosyal hayattaki kısıtlamalar ile tüketici elektroniğinde yaşanan ciddi talep artışı ve otomotiv sanayinin talep öngörülerinin beklenenin üzerinde gerçekleşmesi ile küresel olarak mikroçip talebindeki artış, tedarik sürecinde darboğaz yaşanmasına sebep oldu.
Salgının en yoğun yaşandığı 2020 yılında otomotiv sanayii üretimi yüzde 11, ihracatı ise 27 oranında daraldı. 2021 yılının yedi ayında ise otomotiv üretimi yüzde 11, ihracatı ise yüzde 7 oranında büyüdü.
ÜRETİM 1 MİLYONU AŞACAK
Otomotiv Sanayii Derneği (OSD) Başkanı Haydar Yenigün, "Geçtiğimiz yıl istihdamımızı korumanın ötesinde yüzde 7 oranında artırdık" diyor. 2021 yılında da yatırımlara devam ettiklerini kaydeden Yenigün, "Dünyadan artan yeni varyantlı vaka sayısı ve mikroçip gibi tedarik sorunları nedeniyle yıl sonu tahminlerimizi yılın ikinci yarısında revize etmek durumunda kaldık." Yenigün, yeni dönemde ihracat artışı, büyüyen iç pazar ve daha fazla yatırım hedeflediklerini sözlerine ekliyor.
PANDEMİ DÖNEMİNDE BÜYÜME REKORU KIRDI
Pandemide ilk şokun atlatılmasıyla hızlıca toparlanan sektörlerin başında, tarım ve gıda sektörü gelmişti. Sektör, 2020'de yüzde 4,8 ile son üç yılın en yüksek büyüme oranına imza attı.
Tarım ve gıdanın önemini bir kez daha net olarak ortaya koyan pandeminin ilk yılında tarım ve gıda ürünleri ihracatı da bir önceki yıla göre yüzde 5 artışla 20,7 milyar dolara ulaştı. Dış ticaret fazlası ise yüzde 9 artışla 5,5 milyar dolar olarak gerçekleşti.
YÜZDE 7-8 BÜYÜME BEKLENTİSİ
Türkiye Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu (TGDF) Genel Sekreteri İlknur Menlik, her yıl dış ticaret fazlası veren sektörlerin başında gelen gıda imalat sektörünün 2021 yılının Ocak-Temmuz döneminde de aynı performansı göster-diğini söylüyor.
Sektörün yılın yedi ayındaki toplam ihracatı 9 milyar 19 milyon 9 bin dolar oldu. Dış ticarette genellikle açık veren içecek sektörü ise yedi ayda ise toplam 231 milyon 593 bin dolar ihracat gerçekleştirdi.
Menlik, "Eğer ekonomide iç ve dış kaynaklı yeni bir buna¬lım tablosu yaşanmazsa, genel ekonomiye paralel olarak gıda sektöründe yüzde 7-8 büyüme beklentisi hiç de hayalcilik olmayacaktır" diyor. Menlik, 2021 yıl sonu için 16 milyar dolarlık ihracat rakamının da ulaşılabilir bir hedef olduğunu kaydediyor.
İHRACATTA YÜZDE 50 BÜYÜME HEDEFİ VAR
Türkiye 2010 yılında dünya mobilya pazarından yüzde 1 pay alıyorken, bu oran 2020 yılında yüzde 2'ye çıktı. Dolayısıyla bu 10 yıllık süreçte sektör yüzde 100'lük bir büyüme elde etti. İtalya, Almanya, ABD, Çin, Vietnam ve Polonya gibi rakip ülkeler arasında 2019 ve 2020 yılında sektörel bazda dünyada ihracatını en fazla artıran ülke Türkiye oldu.
Yani pandemi koşulları, mobilya sektörünün üretim ve ihracat performansını olumsuz etkilemedi. Bu süreçte tüketici kredilerindeki artışın etkisi ile iç piyasadaki canlılık da korundu. 2021'in ilk altı ayında mobilya ihracatı 2 milyar doları aştı ve geçen yıla oranla ilk altı ayda yüzde 35'lik artış yakalandı.
Sektör bu yıl ihracatını yüzde 50 artırmayı hedefliyor. Mobilya Dernekleri Federas- yonı (MOSFED) Başkanı Ahmet Güleç, bu dönemde sektörde istihdam kaybının yaşanmadığını söylüyor.
ÇİN'DEN PAY KAPTI
Özellikle pandeminin Çin'den başlaması dolayısıyla Çin'den mobilya talebi Türkiye'ye yöneldi. 2021 yılında hedefleri olan 60 milyar liralık iç pazar hacmini çok rahat şekilde yakalayacaklarını vurgulayan Güleç, “36 bin üreticimiz ile mobilya üretiyor, 12 bin ihracatçı ile Türk mobilyasını dünyaya taşıyoruz” diyor.
Öncelikle 4 milyar dolarlık 2021 ihracat hedefine ulaşılması planlanıyor. Türkiye mobilya sektörünün bugün 10 milyar dolarlık mobilya üretimi var. Üretimin 4 milyar doları yurtdışına satılıyor.
YENİ BİR KAPANMADAN ENDİŞE EDİLİYOR
Dünyada pek çok markanın iflas ettiği ya da küçüldüğü son 1,5 yıl Türkiye'deki perakende sektörü için de kolay olmadı. Türkiye'de gıda, elektronik ve mobilya gibi sınırlı birkaç kategori dışında perakende ciroları ortalamada 2019'un yüzde 60'ına ancak ulaşabildi.
CİROLAR ARTIYOR
Yıl sonu itibarıyla perakende cirosu yüzde 10 artmış gibi görünmekle birlikte enflasyondan arındırıldığında sektör yüz¬de 3 civarında küçülme gösterdi. 2021 ilk çeyreğe ait enflasyondan arındırılmış verilere bakıldığında ise 2019'la kıyaslandığında gıda dışında yüzde 10, giyimde yüzde 18 ve kozmetikte yüzde 26 küçülme oldu.
Diğer taraftan 17 Mayıs'ta başlayan kısmi açılışla birlikte cirolarda hızlı bir toparlanma başladı. Orman yangınları nedeniyle ağustosta bir miktar düşüş gözlemlediklerini söyleyen Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel, “Eğer aşı duyarsızlığı nedeniyle yeniden kapanmak zorunda kalmazsak eylül ve ekim aylarının da çok iyi geçeceğini öngörüyorum” diyor.
Son 1,5 yıl içinde oldukça sıkıntılı bir süreç yaşadıklarını söyleyen Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu (TAMPF) Yönetim Kurulu Başkanı Alp Önder Özpamukçu ise şirketlerin bu süreçete dijitalleşmeye ve teslimat işine yatırım yaptığını söylüyor.
05- 18 Eylül 2021 tarihli sayıdan
Ekonomist Dergisi olarak, Türkiye'nin 10 dev sektöründe pandemi döneminin bilançosunu çıkardık; sektörlerin yeni dönem hedeflerini mercek altına aldık.
Dünyayı tam anlamıyla hazırlıksız yakalayan Covid-19 pandemisi, bugüne kadar ekonomilerin karşılaştığı zorlukların çok ötesinde bir şok dalgası yarattı. Pandemi-nin yayılmasına karşı çaresizce kapanan birçok ekonomi için, 2020'de küçülme kaçınılmaz oldu.
Nitekim Birleşmiş Milletler (BM) Dünya Ekonomik Durumu ve Beklentiler Raporu'na göre; gelişmiş ülkelerin ekonomileri geçen yıl yüzde 5,6, gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri ise yüzde 2,5 daraldı. Küresel ekonomi geçen yılı ortalama yüzde 4,3 küçülme ile kapatırken, Türkiye ekonomisi, yüzde 1,8 gibi bir oranla, 2020'yi büyüme ile kapatan nadir ülkelerden biri oldu.
YENİ OYUN PLANI
2021 yılı ise tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de pandeminin geride kalması umudu ile başladı. Aşı çalışmalarının hayata geçmesi ve dünya genelinde aşılamaların başlamasıyla, küresel ticarette taşlar yerine oturmaya başlarken, Türkiye'de de mayıs ayı itibariyle kademeli açılma süreci yaşandı.
Yaz başı ile birlikte gerek sanayi üretimi, gerek hizmetler ve turizm, gerekse ihracat ve istihdam piyasası olsun; ekonominin tüm alanlarında pandeminin açtığı yaralar sarılmaya başlandı. Türkiye'de ilk pandemi vakasının görüldüğü 13 Mart 2020 tarihinden bu yana geçen 1,5 yılda kimi sektörler pandemiden çok ağır etkilenirken, bazı sektörler hafif kayıplar, bazı sektörler ise "krizden çıkan fırsatlar” ile bu dönemi geçirdi.
Kapak dosyamızda okuyacağınız gibi inşaat, turizm, otomotiv gibi sektörler pandemi sürecinden ağır yara alırken; gıda, bilişim, hazır giyim, makine gibi sektörler ise kriz döneminden kârlı çıktı. Şimdi iş dünyasının gündeminde 2021 sonu ve 2022 yılı için yeni oyun planları kurmak var.
SANAYİ VE İHRACAT HAMLESİ
Türkiye ekonomisine ilişkin açıklanan son makro veriler de yeni döneme ilişkin umutları artırıyor. 1 Eylül'de açıklanan ikinci çeyrek büyüme verilerine bakıldığında, yüzde 21,7'lik rekor büyümede sanayi üretimi, hizmetler ve ihracat alanlarının büyük katkısı dikkat çekiyor. Bu durum İstanbul Sanayi Odası'nın Türkiye İmalat PMI Endeksi'nde de kendini gösteriyor.
PMI Endeksi ağustos sonu itibariyle 54,1 puana çıkarak gelecek aylar açısından umut verdi. Son 12 aylık ihracatın da ilk kez 200 milyar doları aşması, ihracatçı şirketlerin pandemi döneminde sekteye uğrayan küresel ticarette yerlerini koruduğunu ve hatta büyüttüğünü gösteriyor.
Otomotivden hazır giyime, kimyadan tekstile, turizmden inşaata kadar 10 dev sektör, pandemi sonrası dönemde yatırım finansmanı, reformlar, gümrük vergileri ve yerli üretimin desteklenmesi gibi konuların hem hükümetin hem de iş dünyasının ana gündem maddeleri haline gelmesini talep ediyor.
1- HAZIR GİYİM
KRİZ SONRASINDA İHRACATTA REKOR BEKLENİYOR
Hazır giyim sektörü salgın döneminde iç pazarda ve ihracatta inişli çıkışlı bir dönem geçirdi. 2020'de üretim yüzde 77 daraldı. İhracatta ise yüzde 3,1 kayıp yaşandı. Sektör, 2020'de 17 milyar 143 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi. İhracatta kaybın az olmasında şirketlerin maske ve medikal giysi üretimi için birkaç ay içinde yaptıkları yaklaşık 3 milyar TL'lik yatırımın etkisi oldu.
Geçen yıl maske ve medikal giysinin 1,4 milyar dolarlık katkısı sayesinde ihracattaki kan kayıp sınırlı kaldı. Sektör, emtia ve navlun fiyatlarındaki artışa rağmen 2021'de hem iç pazarda hem de ihracatta daha olumlu bir tablo ile karşı karşıya. İlk altı ayda 1,5 milyar TL'lik ilave yatırım gerçekleştirildi. Sektörün yedi aylık ihracatı geçen yıla göre yüzde 26,8 artışla 11 milyar 130 milyon dolara yükseldi.
YATIRIM İŞTAHI ARTTIBu yıl hedef 19,5-20 milyar dolar ihracatla ulaşmak. Büyük bir aksilik olmazsa sektörel ihracat rekoru kıracaklarını söyleyen İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) Mustafa Gültepe, “Yılsonuna kadar 20-25 bin yeni istihdam yaratacağımızı öngörüyorum.
Şirketlerin yatırım iştahı var" diyor. Tekstil sektöründe de benzer bir durum var. İstanbul Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTHİB) Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Öksüz, değişime hızla adapte olan ve coğrafi avantajını iyi kullanan sektörün krizi fırsata çevirmeyi başardığını söylüyor.
2-İNŞAAT
STOKLAR ERİDİ, ÜRETİM MALİYETLERİ YÜKSELİŞTE
İnşaat ve gayrimenkul sektörü, pandemide kamu bankalarınca enflasyonun altında oranlarla düzenlenen faiz kampanyasının olumlu etkisiyle 2020'yi satışlarda zirveyle kapattı. Ancak kampanyanın etkisiyle yükselen metrekare fiyatları, inşaat üretim maliyetlerinin yüzde 60'ları aşan oranlarda yükselmesi, konut kredilerinin yüksekliğiyle bu yıl aynı performans gösterilemedi.
Yeni konut üretimi yok denecek kadar azalırken, inşaatçılar virüs nedeniyle istihdamda da sorunlar yaşıyor. Önümüzdeki dönemde sektörün ana motorunun kentsel dönüşüm çalışmaları olması bekleniyor.
Anadolu Yakası İnşaat Müteahhitleri Derneği (AYİDER ) Başkan Yardımcısı Ahmet Erkurtoğlu, pandeminin ne zaman sona ereceği ve ülkemizdeki ekonomik istikrarın ne olacağı belli olmadığı için inşaat sektörünün temkinli adım attığını söylüyor. Erkurtoğlu, yeniden yarım kalan inşaatlar, yıkılıp başlanılamayan binalar, devredilen inşaatlar gibi yeni mağduriyetlerin yaşanabileceğine vurgu yapıyor.
YURTDIŞI HAMLESİSalgına rağmen 2020'de yurtdışında 15,1 milyar dolarlık yeni proje üstlenen Türk inşaat sektörü, bu yıl da yurtdışında yeniden 20 milyar dolara ulaşmayı hedefliyor. Salgının seyri, finansman temini ve nakit akışının düzenlenmesi, yapıcı diplomatik ilişkiler olursa sektör, orta vadede 50 milyar doların üzerinde proje üstlenmeyi hedefliyor.
3- KİMYA
2022 İLE BİRLİKTE YENİ YATIRIM HAMLESİ
Ara mamulleri veya hammad¬deleri ile diğer tüm sektörlere girdi. Stratejik önemi daha çok anlaşılan kimya sektörü, 2020 yılında zorlu koşullara rağmen, 18,31 milyar dolarlık ihracat yaparak Türkiye'nin en fazla ihracat gerçekleştiren ikinci sektörü olmayı başardı.
Pandemide en çok ihtiyaç duyulan dezenfektan ve kolonya gibi hijyen ürünlerinde yeni şirketler üretim yapmaya başladı. Hali hazırda hizmet verenler ise kapasitelerini artırdı. Kimyevi mad¬deler ve mamulleri sektöründe yer alan dezenfektan, kolonya, ilaç, sabun ve tanı kitleri olmak üzere Covid-19 ürünleri ihracatı 2020 yılında 2019 yılına göre yüzde 212,51 artış göstererek 524,1 milyon dolar olarak gerçekleşti.
İSTİHDAM ARTIŞI BAŞLADISektörün 2021 yılı ihracat performansına bakıldığında ise devam eden lojistik sıkıntılar, hammadde arzı sıkıntıları gibi zorluklara karşın ihracat, ilk yedi aylık dönemde yüzde 3716 büyüdü ve 13,9 milyar dolara ulaştı. İstihdamda pandemiye rağmen 2020 yılında yüzde 12'lik bir büyüme oldu.
SGK verilerine göre, sektör 400 bin civarında kişiye istihdam sağlıyor. İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, "Yatırımların özellikle gelecek yıl daha yoğun olmasını bekliyoruz. Bu yıl ihracatımızın 22 milyar dolara ulaşmasını bekliyoruz” diyor.
4- TELEKOM
BİLİŞİM SEKTÖRÜ YERLİ ÜRETİME ODAKLANIYOR
Pandemi koşulları dijitalleşme beklenenden çok daha hızlı şekilde toplumsal tabanlara yaydı. Bununla birlikte yeni nesil teknolojilerin gelişme ivmesi de hız kazandı. TÜBİSAD'ın (Bilişim Sanayicileri Derneği) Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2020 Yılı Pazar Verileri ve Trendleri raporuna göre, Türkiye'de bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü TL bazında bir önceki yıla kıyasla yüzde 22 oranında büyüyerek 189 milyar TL'lik hacme ulaştı.
TAKSİT SINIRI SORUNUTÜBİSAD'ın raporuna göre, 2021 yılının büyüme beklentisi yüzde 10 ya da üzerinde gerçekleşecek. Telekom sektörü bazında baktığımızda ise sektör 2019 yılını 10 milyon 600 bin cep telefonu satışıyla tamamlamıştı. Geçen yıl toplamda 12 milyon seviyelerinde cep telefonu satışı oldu.
Dünyaca ünlü markaların üretimlerini Türkiye'de yapmaya başlaması da bu süreçte meydana gelen önemli gelişmelerden biri oldu. Kısıtlama tedbirleri ile beraber tüketicilerin online kanala yönelmesi, bayi satışlarına olumsuz yansıdı.
Özellikle ölçek ekonomisinin etkinliğinin giderek artması sektörde istihdam kayıplarını beraberinde getirdi. Mobil İletişim Araçları ve Bilgi Teknolojileri İşadamları Derneği (MOBİSAD) Başkanı Mustafa Kemal Turnacı, cep telefonlarına olan ilginin artmaya devam edeceğini söylüyor.
5- TURİZM
YENİ YATIRIM PLANLARI ERTELENDİ
Turizm sektörü, pandemi döneminde en büyük yarayı alan sektörlerden biri. Türkiye ortalamasında 2019'a göre 2020'yi yüzde 51 gerilemeyle ve sadece faaliyete açık otellerde yüzde 36 dolulukla kapattı.
Yatırımlarda bu yılın ilk altı ayında toplam 8 bin 200 yataklı 54 otel projesi için 1,2 milyar TL'lik teşvik başvurusu yapıldı. Geçen yılın ilk yarısında toplam 13 bin 724 yataklı 62 otel projesi için 1,8 milyar TL'lik teşvik başvurusu yapılmıştı. Yatırımcıların yeni yatırım planlarının ertelendiği görülüyor.
ŞEHİR OTELLERİ ZORDAKıyı bölgelerdeki göreceli hareket şehir otellerine yansımazken, şehir otelleri pandemide en son toparlanacak kısım gibi görünüyor. Turizm işletmeleri bu süreçte kendi özkaynaklarıyla ayakta durmaya çalışıyor. Kısa çalışma ödeneği, nakdi ücret desteği, ücretsiz izin uygulamalarının bitmesi istihdama olumsuz yansıyor.
Sektör, eylüle kadar uzatılan sektörel KDV indiriminin yılsonuna kadar devam etmesini, 2022'de devreye alınması
beklenen konaklama vergisinin de ertelenmesini istiyor.
Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) Başkanı Firuz Bağlıkaya, “İkinci doz aşının dünyada yaygınlaşması durumunda 2022 ve 2023'te turizmde toparlanmadan bahsedebiliriz. MICE ve kruva-ziyer gibi alanlardaki toparlanma zaman alacağından bu alanlara özel teşviklerin sağlanması büyük önem taşıyor” diyor.
6- MAKİNE
YERLİ ÜRETİMDE REKOR BÜYÜMEYE ODAKLANDI
Türkiye'nin gerek iç gerekse dış pazarda en güçlü olduğu sektörlerden biri olan makine sektörü, pandemi döneminde üretimde gaza bastı. Özellikle Uzak Asya'dan Avrupa'ya gerçekleştirilen makine ihracatının aksaması, Türkiye'deki makine üreticilerinin önünü açtı. Makine imalatı son beş yılda miktar olarak ortalama yüzde 2 büyüyebilmişti.
Sektörün 2021 sonu beklentisi 2019'a göre yüzde 4 büyümüş bir üretim yapmaktı. Oysa sektör pandeminin vurduğu 2020'de üretimini yüzde 8,5 artırdı. Aynı yıl dünya makine üretimi ise yüzde 8 düşüş kaydetti. 2021 yılı ilk iki çeyreğinde ise Türkiye'nin makine üretiminde yüzde 30'a yakın artış gözleniyor.
İLK YARIDA YÜZDE 45 BÜYÜMEMakine İhracatçıları Birliği Başkanı Kutlu Karavelioğlu, “Pandemi sürecinde ötelenen yatırımların tekrar devreye alınması ile ürünlerimize olan talep artıyor, hem üretimimiz hem de ihracatımız rakiplerimizden çok hızlı artıyor” diye konuşuyor.
Yılın yedi ayı sonunda ihracatını 2019'a göre yüzde 16, 2020'ye göre ise yaklaşık yüzde 32 artıran makine sektörünün serbest bölgeler dâhil toplam ihracatı 13 milyar dolar oldu. Yılın ilk yarısında sağlanan yüzde 45'lik üretim artışı, kapasite büyütmekle kalınmadığını, sektörün çok daha verimli çalıştığını gösteriyor.
7-OTOMOTİV
YILSONU HEDEFLERİ REVİZE EDİLDİ
Türkiye'de sanayinin ve ihracatın lokomotif sektörü olan otomotiv sektörü, pandeminin Türkiye'de başladığı Mart 2020'de üretime ara vermek zorunda kalmıştı. Mart ayında otomotiv fabrikalarının aylık ortalama duruş süresi altı gün olarak gerçekleşirken, nisan ayında 18 güne ulaştı. 11 Mayıs tarihinden sonra ise üretime geri dönüldü.
Ancak sosyal hayattaki kısıtlamalar ile tüketici elektroniğinde yaşanan ciddi talep artışı ve otomotiv sanayinin talep öngörülerinin beklenenin üzerinde gerçekleşmesi ile küresel olarak mikroçip talebindeki artış, tedarik sürecinde darboğaz yaşanmasına sebep oldu.
Salgının en yoğun yaşandığı 2020 yılında otomotiv sanayii üretimi yüzde 11, ihracatı ise 27 oranında daraldı. 2021 yılının yedi ayında ise otomotiv üretimi yüzde 11, ihracatı ise yüzde 7 oranında büyüdü.
ÜRETİM 1 MİLYONU AŞACAKOtomotiv Sanayii Derneği (OSD) Başkanı Haydar Yenigün, "Geçtiğimiz yıl istihdamımızı korumanın ötesinde yüzde 7 oranında artırdık" diyor. 2021 yılında da yatırımlara devam ettiklerini kaydeden Yenigün, "Dünyadan artan yeni varyantlı vaka sayısı ve mikroçip gibi tedarik sorunları nedeniyle yıl sonu tahminlerimizi yılın ikinci yarısında revize etmek durumunda kaldık." Yenigün, yeni dönemde ihracat artışı, büyüyen iç pazar ve daha fazla yatırım hedeflediklerini sözlerine ekliyor.
8- GIDA
PANDEMİ DÖNEMİNDE BÜYÜME REKORU KIRDI
Pandemide ilk şokun atlatılmasıyla hızlıca toparlanan sektörlerin başında, tarım ve gıda sektörü gelmişti. Sektör, 2020'de yüzde 4,8 ile son üç yılın en yüksek büyüme oranına imza attı.
Tarım ve gıdanın önemini bir kez daha net olarak ortaya koyan pandeminin ilk yılında tarım ve gıda ürünleri ihracatı da bir önceki yıla göre yüzde 5 artışla 20,7 milyar dolara ulaştı. Dış ticaret fazlası ise yüzde 9 artışla 5,5 milyar dolar olarak gerçekleşti.
YÜZDE 7-8 BÜYÜME BEKLENTİSİTürkiye Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu (TGDF) Genel Sekreteri İlknur Menlik, her yıl dış ticaret fazlası veren sektörlerin başında gelen gıda imalat sektörünün 2021 yılının Ocak-Temmuz döneminde de aynı performansı göster-diğini söylüyor.
Sektörün yılın yedi ayındaki toplam ihracatı 9 milyar 19 milyon 9 bin dolar oldu. Dış ticarette genellikle açık veren içecek sektörü ise yedi ayda ise toplam 231 milyon 593 bin dolar ihracat gerçekleştirdi.
Menlik, "Eğer ekonomide iç ve dış kaynaklı yeni bir buna¬lım tablosu yaşanmazsa, genel ekonomiye paralel olarak gıda sektöründe yüzde 7-8 büyüme beklentisi hiç de hayalcilik olmayacaktır" diyor. Menlik, 2021 yıl sonu için 16 milyar dolarlık ihracat rakamının da ulaşılabilir bir hedef olduğunu kaydediyor.
9-MOBİLYA
İHRACATTA YÜZDE 50 BÜYÜME HEDEFİ VAR
Türkiye 2010 yılında dünya mobilya pazarından yüzde 1 pay alıyorken, bu oran 2020 yılında yüzde 2'ye çıktı. Dolayısıyla bu 10 yıllık süreçte sektör yüzde 100'lük bir büyüme elde etti. İtalya, Almanya, ABD, Çin, Vietnam ve Polonya gibi rakip ülkeler arasında 2019 ve 2020 yılında sektörel bazda dünyada ihracatını en fazla artıran ülke Türkiye oldu.
Yani pandemi koşulları, mobilya sektörünün üretim ve ihracat performansını olumsuz etkilemedi. Bu süreçte tüketici kredilerindeki artışın etkisi ile iç piyasadaki canlılık da korundu. 2021'in ilk altı ayında mobilya ihracatı 2 milyar doları aştı ve geçen yıla oranla ilk altı ayda yüzde 35'lik artış yakalandı.
Sektör bu yıl ihracatını yüzde 50 artırmayı hedefliyor. Mobilya Dernekleri Federas- yonı (MOSFED) Başkanı Ahmet Güleç, bu dönemde sektörde istihdam kaybının yaşanmadığını söylüyor.
ÇİN'DEN PAY KAPTIÖzellikle pandeminin Çin'den başlaması dolayısıyla Çin'den mobilya talebi Türkiye'ye yöneldi. 2021 yılında hedefleri olan 60 milyar liralık iç pazar hacmini çok rahat şekilde yakalayacaklarını vurgulayan Güleç, “36 bin üreticimiz ile mobilya üretiyor, 12 bin ihracatçı ile Türk mobilyasını dünyaya taşıyoruz” diyor.
Öncelikle 4 milyar dolarlık 2021 ihracat hedefine ulaşılması planlanıyor. Türkiye mobilya sektörünün bugün 10 milyar dolarlık mobilya üretimi var. Üretimin 4 milyar doları yurtdışına satılıyor.
10- PERAKENDE
YENİ BİR KAPANMADAN ENDİŞE EDİLİYOR
Dünyada pek çok markanın iflas ettiği ya da küçüldüğü son 1,5 yıl Türkiye'deki perakende sektörü için de kolay olmadı. Türkiye'de gıda, elektronik ve mobilya gibi sınırlı birkaç kategori dışında perakende ciroları ortalamada 2019'un yüzde 60'ına ancak ulaşabildi.
CİROLAR ARTIYORYıl sonu itibarıyla perakende cirosu yüzde 10 artmış gibi görünmekle birlikte enflasyondan arındırıldığında sektör yüz¬de 3 civarında küçülme gösterdi. 2021 ilk çeyreğe ait enflasyondan arındırılmış verilere bakıldığında ise 2019'la kıyaslandığında gıda dışında yüzde 10, giyimde yüzde 18 ve kozmetikte yüzde 26 küçülme oldu.
Diğer taraftan 17 Mayıs'ta başlayan kısmi açılışla birlikte cirolarda hızlı bir toparlanma başladı. Orman yangınları nedeniyle ağustosta bir miktar düşüş gözlemlediklerini söyleyen Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel, “Eğer aşı duyarsızlığı nedeniyle yeniden kapanmak zorunda kalmazsak eylül ve ekim aylarının da çok iyi geçeceğini öngörüyorum” diyor.
Son 1,5 yıl içinde oldukça sıkıntılı bir süreç yaşadıklarını söyleyen Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu (TAMPF) Yönetim Kurulu Başkanı Alp Önder Özpamukçu ise şirketlerin bu süreçete dijitalleşmeye ve teslimat işine yatırım yaptığını söylüyor.
