Dünya çapında en eski tarımsal ürünlerden biri olarak kabul edilen susamın tarihi Mısır, Mezopotamya ve Hindistan’a kadar uzanıyor.
Ekonomist’in 30 Mart - 12 Nisan 2025 tarihli sayısından
Antik çağlarda hem mutfakta hem de tıbbi amaçlarla kullanılan susam bugün özellikle Asya, Afrika ve Ortadoğu mutfaklarında yaygın olarak yer alıyor. Kaynaklar, susam tohumunun; sağlıklı yağlar, antioksidanlar, kalsiyum -magnezyum gibi mineraller ve vitaminler açısından oldukça zengin olduğunu ortaya koyuyor. Tahin, simit, unlu mamüller ve diğer geleneksel gıdalar için önemli bir bileşen olan susam, ayrıca kozmetik ve ilaç sanayinde de kullanılıyor.
Küresel susam tohumu pazarının büyüklüğü, 2024 sonu itibarıyla 7,8 milyar dolara ulaşmış durumda. 2030’a kadar pazar büyüklüğünün 12 milyar doları bulması bekleniyor. Türkiye bu üründe dünyada önemli bir paya sahip. Ancak son yıllarda susam üretim miktarında azalma söz konusu. Türkiye’de yaklaşık 1,5 milyar dolarlık bir hacme sahip olan susam sektöründe ekim alanlarındaki daralmadan endişe duyuluyor.
KAZIM TAYCI / İHBİR
ÜRETİM YÜZDE 32 AZALDI
Türkiye’de yılda ortalama 20 bin ton susam üretimi yapıldığını belirten İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İHBİR) Yönetim Kurulu Başkanı Kazım Taycı, “Susamda potansiyelimiz yüksek. Bir kültürel miras olan susamın üretimi zor ve çok büyük emek var. Son 25 yılda ekim alanları yüzde 57 daralırken, üretim de yüzde 32 azaldı” diyor. Türkiye’nin daha fazla susam üretmesi için çiftçilerin yerli susam ekimi konusunda desteklenmesi gerektiği söyleyen Taycı, “Bu ürünün üretiminin artırılması için öncelikle susam ekim alanları suya kavuşturulmalı” diye ekliyor.
İLKER ÖNEL / TARİHİ GALATA SUSAM VE TAHİN FABRİKASI
GÖKOVA SUSAMINA JAPON İLGİSİ
Susam ekiminin ve rekoltesinin her geçen gün düştüğüne de dikkat çeken Tarihi Galata Susam ve Tahin Fabrikası Genel Müdürü İlker Önel de bunun nedenini, üreticinin tercihini soya ve mısırdan yana kullanmasına bağlıyor. Mısır üreticisinin bir dönümde bin 300 bin 500 kilogram civarında mısır elde ederken, aynı büyüklükteki arazide susam eken üreticinin 80-100 kilogram susam almasının bu tercihte etkili olduğunu dile getiren Önel, bu yılki rekolte beklentisinin 20 – 22 bin ton civarında olduğunu belirtiyor.
Susamın yetiştiği bölgeler farklılık gösterse de birtakım özellikler bakımından aynı nitelikleri taşıyor. Türkiye’nin üç farklı bölgesinde susam yetiştiriliyor. Bu üç bölgenin ortak noktası ise hava sıcaklığı. Susam; uygun hava koşulları nedeniyle Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerini seviyor. Ağırlıklı olarak yetiştirildiği yerler ise Harran Ovası, Çukurova (Ceyhan-Adana), Antalya / Manavgat, Fethiye, Manisa, Muğla / Gökova. Ayrıca az miktarda Trakya’da da yetiştiriliyor. Özellikle Muğla’da yetişen ‘Gökova Susamı’nın Türkiye’nin en iyi iyi susamı olarak kabul edildiğini ifade eden Önel, “Gökova susamının en büyük alıcısı Japonya. Uzakdoğu’dan Çin’in de ilgisi var. Ayrıca Polonya, Romanya, Almanya ve İngiltere gibi ülkeler de Türk susamı ithal ediyor” diyor.
FRANSA KOZMETİK AMAÇLI ALIYOR
2024 yılında 70 milyon dolarlık susam ihracatı gerçekleştiren Türkiye, Fransa’ya kozmetikte kullandığı için susam yağı, Japonya’ya ise ağırlıklı olarak yemeklik yağ şeklinde ihracat yapıyor. Türkiye bu yıl 80 milyon dolarlık susam ihracatı hedefliyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı raporlarına göre Türkiye’de susam, ağırlıklı olarak tahin ve tahin helvası üretiminde ve kuru pasta, simit gibi unlu gıdaların imalatında kullanılıyor. Ekmek, simit ve unlu mamuller sektörünün kullanımı, genel susam tüketiminin yüzde 30’unu oluşturuyor. Ayrıca, kozmetik sanayinde ve sabun yapımında da kullanılan susamın küspesinin ise kaliteli bir hayvan yemi olduğu belirtiliyor. Yerli susamın yağ değerinin yüzde 44 - 52 arasında değiştiğini, ithal susamda ise bu oranın yüzde 38 - 42 olduğunu ifade eden tarım çevreleri, “Eğer dış kabuk koyu renkli ise bu susam doğrudan yerli susamdır. Birçok ülke Türkiye’den bu susamı talep ediyor” diyor.
KEMAL SÜHEYL / OKYAY GIDA
TAHİNDE DE SAHTECİLİK VAR
Son beş yılda Türkiye’de susam üretim miktarının 16-17 bin ton civarında gerçekleştiğini söyleyen Okyay Gıda Genel Müdürü Kemal Süheyl Batmaz, ekim alanlarının azalmasından yakınıyor. Bunu tetikleyen unsurların başında yüksek işçilik maliyeti ve hastalık yaratan zararlılarla mücadelede yetersiz kalmasının geldiğini söyleyen Batmaz, “Yerli susamın yüzde 70’i tahin üretiminde kullanılıyor. Türk susamının en belirgin özelliği yağ oranının yüksekliği ve lezzeti. Maalesef balda olduğu gibi tahinde de sahtecilik yaygınlaştı. Tahin içine maliyeti düşürmek için ayçiçeği yağı ve yer fıstığı yağı konuluyor. Tahinin gerçeğini tadı ve kokusundan ayırt edebiliriz. Kaliteli ve gerçek tahin meyvemsi aromalı kokusu ile kendini belli eder” diye ekliyor.
SİNAN KADAYIFÇI / TATSAN HELVA SANAYİ
İHRACATI DA YAPILIYOR
77 yıldır tahin ve helva sektöründe faaliyet gösteren Okyay Gıda, bin 800 ton civarında susam işlenmiş bulunuyor. İç pazar ağırlıklı çalışan şirket, geçen yıl 355 milyon TL olan cirosunu bu yıl yaklaşık 500 milyon TL’ye çıkarmayı hedefliyor. Sektörde 53 yıllık bir geçmişe sahip olan Tatsan Helva da yılda bin tonluk işleme kapasitesine sahip. Üretiminin yüzde 50’sini AB ülkeleri ve ABD’ye ihraç eden şirket, geçen yıl 6 milyon dolar olarak gerçekleşen cirosunu bu yıl 7 milyon dolara çıkarmayı planlıyor. Tahine hem iç pazarda hem de yurt dışında ilginin arttığını söyleyen Tatsan Helva Sanayi Yönetim Kurulu Üyesi Sinan Kadayıfçı, “Susam ve dolayısıyla tahin özellikle son yıllarda doğal ve sağlıklı bir ürün olması nedeniyle tüketimi yükselen ürünler. Ürünün kalite özelliklerine çok hakim olmayan tüketiciler tat-koku gibi özellikleri ile gerçek tahini ayırt edemeyebilirler. O yüzden piyasada tanınmış, uzun yıllardır bu sektörde olan bilinen firmaların ürünlerini tüketmek daha güvenli olacaktır” diyor.
BAHAR ÜNAL / LA PIERRE PATISSERIE KURUCUSU
“Dünyada susama ilgi artıyor”
“Tahinin ana ham maddesi olan susamın içerdiği protein, yağ ve vitaminlerin insan sağlığı üzerinde koruyucu etki yaptığı, antioksidan özelliğe sahip olduğu araştırmalar neticesinde kanıtlanmıştır. Bu nedenle tüm dünyada tahine olan ilgi ciddi oranda artmış durumda. Doğru tahin için öncelikle susamın nerden geldiğine bakmak önemli. O noktada yerli susam çok değerli ve dünyada kabul görmüş bir ürün. Bizim ürettiğimiz tahinlerimiz yerli Çukurova susamından. Tahinin taş değirmende çekilmesi ve içine herhangi bir katkı maddesi konmadığından emin olunması gerekiyor. Yanınızda çekilen tahinin kıvamı ve rengi size gerçek tahin hakkında ip ucu verir. Şişenin etiketinde ‘Yüzde 100 susamdan üretilmiştir’ yazması da çok önemli. Doğru tahin açık, hafif sarı renkte ve yarı akışkan olur.”
