Osmanlı döneminden itibaren yabancı sermaye yatirımlan alan Türkiye, cumhuriyetin ilanı ile birlikte yıllara göre dalgalanmalar yaşasa da yabancı yatırım almaya devam etti. Yeni dönemde ekonomideki iyileşme ile doğrudan yatırımların artması bekleniyor.
29 Ekim -11 Kasım 2023 tarihli sayıdan
Yabancı sermayenin Türkiye'deki geçmişi Osmanlı dönemine dayanıyor. Kapitülasyonlar ve 1838 Baltalimanı anlaşmasının yol açtığı gümrük tarifeleri gibi nedenlerden dolayı Osmanlı Devleti yabancı sermayeye uzak değildi.
Doğrudan yabancı sermaye girişi ise 19. yüzyılın ortalarında başladı. Dağılma sürecine giren Osmanlı Imparatorluğu'nu ekonomide dışa bağımlı hale getiren dönemin yabancı sermaye anlayışı,
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte boyut değiştirdi. Bu dönemde uluslararası sermaye ile daha sağlıklı ilişkiler kurulurken, 1929-1938 döneminde yabancı sermaye yatırımları kendini göstermeye başladı.
Öte yandan demiryolları, limanlar ve belediye hizmetleri gibi devletin güvenliği ile alakalı veya doğrudan halka hizmet olarak götürülecek alanlardaki birçok yabancı şirket ise millileştirildi. 1950-1979 döneminde Türkiye'ye toplam 228,1 milyon dolarlık yabancı sermaye girişine izin verildi.
KRİZLER ETKİLEDİ
Türkiye, yeraltı ve yerüstü zenginlikleriyle dolu geniş coğrafyası ve dinamik nüfusuyla Doğrudan Yabancı Sermaye Yatı-rımı'na (DYSY) ihtiyaç duyan bir ülke olmasına karşın, Cumhuriyetin neredeyse ilk 60 yılında uygulanan devletçi politikaların da etkisi ile uluslararası sermayenin Türkiye'ye ilgisi beklenen düzeyde gerçekleşmedi.
1954-1980 döneminde Türkiye'nin çekebildiği yabancı sermaye miktarı 200 milyon dolar civarında oldu. 1980 sonrası dönemde ise dışa açılma hamlesi ile birlikte uluslararası doğrudan yatırımlar hızlanmaya başladı.
1980'de 672 milyon dolar olan net yabancı sermaye girişi, 1985'de 1 milyar dolara, 1990'da 4 milyar dolara, 1996'da 5,5 milyar dolara, 2000'de 9,6 milyar dolara yükseldi.
Ancak 1991'de Körfez Krizi, 1994'de 5 Nisan Krizi, 1998'de Asya ve Rusya krizleri, 2000'de Kasım ve 2001'de Şubat krizleri Türkiye'den önemli sermaye çıkışlarına neden oldu. 1991'de yaklaşık 2,5 milyar dolar, 1994'de 4,3 milyar dolar, 1998'de 840 milyon dolar, 2001'de 13,9 milyar dolar Türkiye'den net sermaye çıkışı gerçekleşti.
1996'da yürürlüğe giren AB ile Gümrük Birliği sürecinde de Türkiye'ye yönelik sermaye hareketlerinde beklenen artış olmadı. 1997 Güneydoğu Asya'da başlayan ve 1998'de Rusya'da patlak veren ve küresel boyut kazanan finansal krizin etkisiyle DYSY en düşük seviyelere indi.
1999 Marmara Depremi, Türkiye'nin en önemli sanayi bölgesini vururken, yabancı yatırımların da Türkiye'ye ilgisini olumsuz etkiledi.
AB SÜRECİ PATLAMA YARATTI
Bununla birlikte 2002'den itibaren Avrupa Birliği (AB) üyelik sürecinin canlanması ve bu alanda yapılan hem ekonomik hem de siyasi açılımlar, Türkiye'ye olan yabancı sermaye yatırımlarında adeta patlama yarattı.
1923-2002 yılları arasında geçen 80 yılda toplam 15 milyar dolarlık doğrudan uluslararası yatırıma ev sahipliği yapan Türkiye, yalnızca 2007 yılında 22 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırımı çekerek rekor kırdı. 2003-2021 yılları arasındaki 18 yılda Türkiye'ye toplamda 239 milyar dolarlık yabancı sermaye yatırımı yapıldı.
Son yıllarda doğrudan uluslararası yatırımlar gerek ekonomideki bozulma gerekse AB ile ilişkilerin zayıflaması sonucunda gerileme eğilimi gösterdi. 2022'de doğrudan yabancı yatırım girişi 13 milyar dolar olurken 2023'ün ilk 4 ayında, geçen yıla göre yüzde 27'lik artışla 3,8 milyar dolar oldu.
Ancak Türkiye'de milyarlarca dolarlık yatırımları yöneten ve yakın coğrafyadaki pek çok ülkeyi Türkiye'deki merkezlerinden yöneten pek çok uluslararası yatırımcı için Cumhuriyetin ikinci yüzyılı yatırımlar açısından çok daha parlak geçmeye aday. Bunun için en büyük beklentiler ise ekonomideki restorasyon döneminin tamamlanması, yapısal reformlar ve hukukun üstünlüğü gibi alanlarda gelişme sağlanması olarak sıralanıyor.
YATIRIMIN %69'U AVRUPA'DAN
Uluslararası Yatırımcılar Derneği (YASED) Başkanı Engin Aksoy, 43 yıldır Türkiye'deki uluslararası doğrudan yatırımcıları (UDY) temsil ettiklerini belirterek, "Aralarında ülkemizdeki mevcudiyetleri bir asrı aşan şirketlerin olduğu 274 üyemizin yatırımları Türkiye'deki UDY'nin yüzde 85'ine karşılık geliyor" diyor.
YASED üyelerinin yarattığı 360 bin kişilik istihdamın tedarik ağındaki 85 bini aşkın şirket de hesap edildiğinde yaklaşık 5 milyon kişilik bir istihdama karşılık geldiğini vurgulayan Aksoy, "Türkiye Uluslararası Doğrudan Yatırım Stratejisi belgesinde ifade edilen nitelikli yatırım tanımı içerisinde yer alan üyelerimiz, yüksek katma değerli, teknoloji ve yenilik odaklı yatırımları ile ülkemizin yeşil ve dijital dönüşümüne de katkı sağlıyor" diye konuşuyor.
YASED verilerine göre, Türkiye'ye gelen doğrudan yabancı yatırımların coğrafi kırılımına bakıldığında yüzde 59 ile AB ülkeleri ezici ağırlıkla ilk sırada yer alıyor. Bunu yüzde 10 ile diğer Avrupa ülkeleri, yüzde 9 ile Amerika, yüzde 8 ile Ortadoğu, yüzde 8 ile Orta Asya ve yüzde 4 ile Doğu Asya takip ediyor.
Ülke düzeyinde ise Hollanda, Amerika, İngiltere, Almanya ve ispanya başı çekiyor. Sektörel dağılımda ise hizmet sektörü, özellikle finans ve sigortacılık hizmetleri yüzde 30'luk payları ile ilk sırayı alıyor. Enerji yüzde 10,3, toptan ve perakende ticaret yüzde 9,4, bilgi ve iletişim teknolojileri ise yüzde 8,6 ile yatırımların yoğunlaştığı diğer sektörler olarak öne çıkıyor.
BÖLGEYİ TÜRKİYE'DEN YÖNETİYORLAR
Türkiye'deki en büyük 10 uluslararası yatırımcıdan biri olan Almanya merkezli BSH Türkiye, 28 yıldır Türkiye ekonomisine ve sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunuyor.
BSH'nin küresel dört ana yönetim kümesinden biri olan Gelişen Pazarlar Bölgesi de Nisan 2020'den bu yana Türkiye'den yönetiliyor. Türkiye, benzersiz satış kanalı yapısıyla 130 ülkeyi ve 4,6 milyar kişilik bir nüfusu kapsayan bu bölgenin belkemiği.
5 fabrikaya ve ülkemizin ilk sertifikalı AR-GE merkezine ev sahipliği yapan yıllık 7 milyon adet kapasiteli Çerkezköy yerleşkelerinin BSH'nin dünya üzerindeki en geniş üretim tesisi olduğunu belirten BSH Gelişen Pazarlar Bölgesi (REM) CEO'su Gökhan Sığın, "Türkiye'de Bosch, Siemens, Gaggenau ve Profilo markalarıyla enerji verimliliği ve inovasyonda dünya şampiyonu ürünlerimizi geliştiriyor, üretiyor ve başta Avrupa ülkeleri olmak üzere 150'yi aşkın ülkeye ihraç ediyoruz" diyor.
Türkiye'de de 67 yıldır ürün ve hizmetleri ile yer alan bir diğer küresel dev olan İngiltere merkezli Castrol Türkiye'nin Ukrayna ve Orta Asya Genel Müdürü Nilay Tatlısöz de, Avrupa'daki sekiz Castrol üretim tesisinden biri olan Gemlik tesisinde yeni kurulan hat ile yıllık yaklaşık 120 milyon litre madeni yağ ürettiklerini kaydediyor.
Tatlısöz, "Toplam üretimin yüzde 85'i iç pazarın ihtiyaçlarını karşılarken, yüzde 15'i ise dış pazara sunuluyor. Bölge için bu kadar önemli olan Gemlik tesisine 2023'te 1 milyon doların üzerinde tank yatırımı, 2024'te 5,5 milyon dolarlık depo yatırımı yapılacak" diyor.
YASED BAŞKANI ENGİN AKSOY
“ÜLKEMİZİN GELECEĞİNE GÜVENİYORUZ”
“Yakın zamanda meclisimizin görüşüne sunulan 12. Kalkınma Planında yer alan, ülkemizin küresel UDY akımlarından yüzde 1,5 oranında pay alması hedefini rasyonel buluyoruz.
Bu hedefin, ülkemizde makroekonomik istikrarın sağlanması ve düzenleyici çerçevenin öngörülebilirliğinin artması ile gerçekleşeceğine inanıyor, cumhuriyetimizin 100. yaşını kutladığımız bu önemli yılda Türkiye'nin şirketleri olan YASED üyelerinin ülkemizin geleceğine olan güvenini bir kez daha ifade ediyor, tüm milletimizin Cumhuriyet Bayramını kutluyorum."
