Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), katılımcının emeklilik döneminde yaşam standartlarını yükselten, son yıllarda öne çıkan en önemli tasarruf araçlarından biri. Sisteme duyulan ilgi devlet teşviki ve kesintilerde yapılan düzenlemeler gibi çalışmalarla her yıl sürekli artış eğiliminde.
Tabloyu görmek için görsele tıklayın.
Bugün gelinen noktada sistem 6 milyon katılımcı barajını aştı. Fon büyüklüğü ise devlet katkısı dahil 50 milyar TL’ye yaklaştı. Sistemin bu kadar hızlı büyümesinde ve katılımcılardan ilgi görmesinde şeffaf yapısının, güvenilir olmasının ve katılımcılara sunulan geniş hakların önemli bir payının olduğunu ifade etmek gerekiyor.
Öncelikle şunu belirtelim; Türkiye’de BES, gönüllü katılıma dayalı ve ağırlıklı olarak bireysel katılımlardan oluşuyor. İsteğe bağlı olan yapıda, katılımcı istediği zaman sistemden çıkabileceği gibi, fon dağılımını değiştirme, emeklilik şirketini değiştirme, katkı payı ödemelerine ara verme, katkı payını değiştirme, yine dilediği tutarda ek katkı payı ödeme gibi birçok hakka da sahip bulunuyor.
ŞEFFAF VE GÜVENLİ YAPI
Katılımcı, BES fonlarının performansını emeklilik şirketlerinin internet sitelerinde günlük olarak izleyebiliyor. Şifre ile giriş yaptığı alanda ise birikiminin durumunu, fon getirilerini, ödeme dönemlerini takip edip, hesabıyla ilgili işlemleri gerçekleştirebiliyor.
Bireysel emeklilik sisteminde denetim mekanizması son derece sağlam ve güvenilir. Emeklilik şirketlerinin faaliyetleri Hazine Müsteşarlığı tarafından denetleniyor. Şirketlerin yılda en az bir kere bağımsız dış denetim yaptırması zorunlu olduğu gibi, fonların hesap ve işlemleri, üçer aylık dönemler itibarıyla bağımsız dış denetime tabi.
Şirketlerin günlük faaliyetleri ise Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) tarafından elektronik ortamda izleniyor. Katılımcıların bireysel emeklilik hesaplan, emeklik şirketlerinin mali bünyesinden bağımsız olarak Takasbank nezdinde saklanıyor.
Yine fon malvarlığı rehnedilemez, portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Fonların ve portföy yöneticilerinin faaliyetleri ise Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yılda en az bir kere denetimden geçer.
KATILIMCI HAKLARINI BİLMİYOR
BES katılımcılarının haklarına bakıldığında, öncelikle emeklilik planı yılda dört kez değiştirilebiliyor. Bu yöndeki talepler, çağrı merkezi aracılığıyla yapılabiliyor. Yine hesaptaki birikimin ve ödenen katkı paylarının fonlar arasındaki dağılım oranları veya tutarları, bir yılda azami altı kez değiştirilebiliyor. Bunun yanında katılımcı emeklilik sözleşmesinin oluşturulmasından iki yıl sonra emeklilik şirketini değiştirebiliyor.
Aktarım yapıldıktan sonra tekrar aktarım yapabilmek için geçmesi gereken süre bir yıla iniyor. Aktarımla kurulan yeni emeklilik sözleşmesi için giriş aidatı da alınmıyor. Aktarım sonrasında katılımcının sisteme giriş tarihinde de bir değişiklik olmuyor. Katılımcılar mali durumlarında beklenmedik gelişmeler olması halinde, katkı payı ödemeye ara verebiliyor.
Katılımcıların sistemin kendilerine sunduğu haklardan henüz tam anlamıyla faydalanmadıklarını belirten Anadolu Hayat Emeklilik yetkilileri şunları söylüyor:
“Önümüzdeki dönemde bu yöndeki farkındalığın artmasıyla katılımcıların haklarını daha fazla kullanacaklarını ve sistemden azami fayda sağlayacaklarını düşünüyoruz. Sistemin sunduğu haklardan en yüksek seviyede istifade edebilmeleri için katılımcılarımıza düzenli bilgilendirme yapıyoruz. Müşterilerimiz internet ve mobil şubemiz ile çağrı merkezimiz aracılığıyla sistemin sunduğu tüm avantajlardan faydalanabiliyorlar. ’ ’
SORUN YANITLAYALIM
Sistemden 56 yaş ve 10 yıl kalma kriterini doldurmadan, erken ayrılabiliyor muyum?
Bireysel Emeklilik Sistemi'nin sunduğu avantajlardan azamı ölçüde faydalanmak için emeklilik koşulunun gerçekleşmesi gerekir. Bununla birlikte katılımcı, istediği anda sistemden ayrılabiliyor. Erken ayrılma durumunda, elde edilen yatırım getirisine isabet eden tutar üzerinden, sistemde geçirilen süreye bağlı olarak değişen oranlarda gelir vergisi stopajı yapılıyor.
Uygulanan gelir vergisi stopajı, emekli olma durumuna göre daha yüksek oluyor. Buna ek olarak, ayrılma durumunda sistemde geçirilen süreye göre devlet katkısı ve getirilerine hak kazanma oranı da değişiyor.
Cem Şekerci
İş Portföy Emeklilik Fonları Portföy Yönetimi Bölümü Portföy Yöneticisi
"Parasal genişleme hareketleri, piyasayı dengeliyor”
"Haftaya sert satışla başlayan BIST 100 Endeksi, pazartesi günü 68.500 seviyelerine doğru gerilese de hafta içinde gelen ahırlarla perşembe kapanışta 73500 seviyelerine doğru yükseleli. Borsadaki yükselişin, USD TL karşısında haftalık bazda yaklaşık yüzde 1,3 değer kazanırken ve 10 yıllık TL cinsi hazine bonosu faizleri 20 baz puan yukarı giderken, gerçekleşmesi dikkat çekiciydi.
Hafta boyunca BIST 100'deki olumlu ayrışmanın nedeni, yurtdışı hisse senedi piyasalarındaki alıcılı seyir oldu. 12 -18 Şubat arası Japonya, Çin, Almanya ve ABD hisse senedi piyasalarında yüzde 2,5-7 arasında yükselişler görüldü. FED'in faiz artırımlarına devam etme olasılığının azalması ve ECB'den beklenen yeni parasal genişleme hareketleri, geçtiğimiz haftalarda gelişmiş ülke faizlerinin hızlı şekilde gerilemesine neden oldu.
Türkiye tarafında şubat ayında hisse senedi piyasalarında sert satışlar görsek de global faiz hadlerindeki düşüklük, bono faizlerini ocak ayında gördüğümüz yüzde 11'in üzerindeki seviyelere götürmedi. Geçen hafta ABD 10 yıllık faizlerindeki yükselişle beraber, 10 yıllık TL cinsi bono faizlerinde de yüzde 10,9-11 aralığına yükselişler gözlemlendi.
Gelişmiş ülke merkez bankalarından gelen adımlar, Türkiye'nin jeopolitik risklerini dengelemeye devam ediyor. Önümüzdeki günlerde de bu dengenin ne tarafa doğru ağır basacağına bağlı olarak piyasaların yönünü belirlemesini bekliyoruz"
Tabloyu görmek için görsele tıklayın.
Öncelikle şunu belirtelim; Türkiye’de BES, gönüllü katılıma dayalı ve ağırlıklı olarak bireysel katılımlardan oluşuyor. İsteğe bağlı olan yapıda, katılımcı istediği zaman sistemden çıkabileceği gibi, fon dağılımını değiştirme, emeklilik şirketini değiştirme, katkı payı ödemelerine ara verme, katkı payını değiştirme, yine dilediği tutarda ek katkı payı ödeme gibi birçok hakka da sahip bulunuyor.
ŞEFFAF VE GÜVENLİ YAPI
Katılımcı, BES fonlarının performansını emeklilik şirketlerinin internet sitelerinde günlük olarak izleyebiliyor. Şifre ile giriş yaptığı alanda ise birikiminin durumunu, fon getirilerini, ödeme dönemlerini takip edip, hesabıyla ilgili işlemleri gerçekleştirebiliyor.
Bireysel emeklilik sisteminde denetim mekanizması son derece sağlam ve güvenilir. Emeklilik şirketlerinin faaliyetleri Hazine Müsteşarlığı tarafından denetleniyor. Şirketlerin yılda en az bir kere bağımsız dış denetim yaptırması zorunlu olduğu gibi, fonların hesap ve işlemleri, üçer aylık dönemler itibarıyla bağımsız dış denetime tabi.
Şirketlerin günlük faaliyetleri ise Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) tarafından elektronik ortamda izleniyor. Katılımcıların bireysel emeklilik hesaplan, emeklik şirketlerinin mali bünyesinden bağımsız olarak Takasbank nezdinde saklanıyor.
Yine fon malvarlığı rehnedilemez, portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Fonların ve portföy yöneticilerinin faaliyetleri ise Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yılda en az bir kere denetimden geçer.
KATILIMCI HAKLARINI BİLMİYOR
BES katılımcılarının haklarına bakıldığında, öncelikle emeklilik planı yılda dört kez değiştirilebiliyor. Bu yöndeki talepler, çağrı merkezi aracılığıyla yapılabiliyor. Yine hesaptaki birikimin ve ödenen katkı paylarının fonlar arasındaki dağılım oranları veya tutarları, bir yılda azami altı kez değiştirilebiliyor. Bunun yanında katılımcı emeklilik sözleşmesinin oluşturulmasından iki yıl sonra emeklilik şirketini değiştirebiliyor.
Aktarım yapıldıktan sonra tekrar aktarım yapabilmek için geçmesi gereken süre bir yıla iniyor. Aktarımla kurulan yeni emeklilik sözleşmesi için giriş aidatı da alınmıyor. Aktarım sonrasında katılımcının sisteme giriş tarihinde de bir değişiklik olmuyor. Katılımcılar mali durumlarında beklenmedik gelişmeler olması halinde, katkı payı ödemeye ara verebiliyor.
Katılımcıların sistemin kendilerine sunduğu haklardan henüz tam anlamıyla faydalanmadıklarını belirten Anadolu Hayat Emeklilik yetkilileri şunları söylüyor:
“Önümüzdeki dönemde bu yöndeki farkındalığın artmasıyla katılımcıların haklarını daha fazla kullanacaklarını ve sistemden azami fayda sağlayacaklarını düşünüyoruz. Sistemin sunduğu haklardan en yüksek seviyede istifade edebilmeleri için katılımcılarımıza düzenli bilgilendirme yapıyoruz. Müşterilerimiz internet ve mobil şubemiz ile çağrı merkezimiz aracılığıyla sistemin sunduğu tüm avantajlardan faydalanabiliyorlar. ’ ’
SORUN YANITLAYALIM
Sistemden 56 yaş ve 10 yıl kalma kriterini doldurmadan, erken ayrılabiliyor muyum?
Bireysel Emeklilik Sistemi'nin sunduğu avantajlardan azamı ölçüde faydalanmak için emeklilik koşulunun gerçekleşmesi gerekir. Bununla birlikte katılımcı, istediği anda sistemden ayrılabiliyor. Erken ayrılma durumunda, elde edilen yatırım getirisine isabet eden tutar üzerinden, sistemde geçirilen süreye bağlı olarak değişen oranlarda gelir vergisi stopajı yapılıyor.
Uygulanan gelir vergisi stopajı, emekli olma durumuna göre daha yüksek oluyor. Buna ek olarak, ayrılma durumunda sistemde geçirilen süreye göre devlet katkısı ve getirilerine hak kazanma oranı da değişiyor.
Cem Şekerciİş Portföy Emeklilik Fonları Portföy Yönetimi Bölümü Portföy Yöneticisi
"Parasal genişleme hareketleri, piyasayı dengeliyor”
"Haftaya sert satışla başlayan BIST 100 Endeksi, pazartesi günü 68.500 seviyelerine doğru gerilese de hafta içinde gelen ahırlarla perşembe kapanışta 73500 seviyelerine doğru yükseleli. Borsadaki yükselişin, USD TL karşısında haftalık bazda yaklaşık yüzde 1,3 değer kazanırken ve 10 yıllık TL cinsi hazine bonosu faizleri 20 baz puan yukarı giderken, gerçekleşmesi dikkat çekiciydi.
Hafta boyunca BIST 100'deki olumlu ayrışmanın nedeni, yurtdışı hisse senedi piyasalarındaki alıcılı seyir oldu. 12 -18 Şubat arası Japonya, Çin, Almanya ve ABD hisse senedi piyasalarında yüzde 2,5-7 arasında yükselişler görüldü. FED'in faiz artırımlarına devam etme olasılığının azalması ve ECB'den beklenen yeni parasal genişleme hareketleri, geçtiğimiz haftalarda gelişmiş ülke faizlerinin hızlı şekilde gerilemesine neden oldu.
Türkiye tarafında şubat ayında hisse senedi piyasalarında sert satışlar görsek de global faiz hadlerindeki düşüklük, bono faizlerini ocak ayında gördüğümüz yüzde 11'in üzerindeki seviyelere götürmedi. Geçen hafta ABD 10 yıllık faizlerindeki yükselişle beraber, 10 yıllık TL cinsi bono faizlerinde de yüzde 10,9-11 aralığına yükselişler gözlemlendi.
Gelişmiş ülke merkez bankalarından gelen adımlar, Türkiye'nin jeopolitik risklerini dengelemeye devam ediyor. Önümüzdeki günlerde de bu dengenin ne tarafa doğru ağır basacağına bağlı olarak piyasaların yönünü belirlemesini bekliyoruz"
