Sosyal Güvenlik Destek Primi oranları ve tutarı ne kadar? SGDP’nin emekliliğe etkisi var mı?

27 Ekim 2022 | 19:31

Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) nedir, kimlerden kesilir? 2021 SGDP prim oranları ve tutarı ne kadar? SGDP kimlerden kesilmez? SGDP’nin emekliliğe etkisi var mı? EY Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci, emekli olduktan sonra çalışmaya devam eden vatandaşlardan alınan Sosyal Güvenlik Destek Primi konusunda tüm merak edilenleri yazdı.

Emeklilikten sonra çalışma ve Sosyal Güvenlik Destek Primi uygulaması (SGDP)

EY Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci

Pek çoğumuzun hayallerinden biri de emekli olduktan sonra çalışma hayatımızı sonlandırmak, gezmediğimiz görmediğimiz yerlere gitmek tabiri caizse hayatı yaşamaya başlamaktır. Ancak maalesef bu hayal yine pek çoğumuz için gerçekleşmez ve bir şekilde çalışma hayatında kalmak zorunda kalırız. Kendi istek ve arzusu dışında çalışmayı devam ettirmeyi düşünenlerin pek çoğu için bu tercih değil zorunluluk olmaktadır. Düşük emekli aylıkları ile alışılagelmiş hayat düzeyinin sürdürülemeyecek olması, geleneksel olarak çocuklara yardım baskısı ülkemizde insanları emeklilikten sonra da çalışmaya iten faktörlerin başında gelmektedir. İşte bu halde emekli aylığının kesilmeden çalışılabilmesi için destek primi olarak da bilinen bir uygulama söz konusudur.

İşverenlerin genç işsizlere istihdam sağlaması, devletin gelir elde etmesi ve işverenlerin emekli çalıştırmasını caydırmak amacıyla oldukça yüksek oranda bir prim alınmaktadır. Kaldı ki bu alınan primin de çalışana emeklilik yönünden hiçbir faydası olmamaktadır. Sosyal güvenlik sistemi bakımından kısa vadeli sigorta kolları hariç bir anlamda karşılıksız prim anlamına gelmektedir. Ancak buna rağmen tecrübelerinden istifa etmek ve daha düşük ücret ile istihdamlarını sürdürmek bu kişileri hala işverenler nezdinde cazip kılabilmektedir. Bu haftaki yazımızda tüm yönleriyle SGDP uygulamasına değiniyor olacağız.

1. SGDP Nedir?

SGDP, emeklilik ile ilgili şartları yerine getirerek kendilerine yaşlılık/emeklilik aylığı bağlanan kişilerin aylıklarının kesilmeden tekrar hizmet akdine tabi çalışmaları halinde işverenlerinden, kendi adına çalışmaları halinde de doğrudan kendilerinden alınan primdir.

2. Kimler SGDP kapsamındadır?

Emeklilikten sonra kimlerin hem aylıklarını alıp hem SGDP ödeyerek çalışabileceği sosyal güvenlik sistemine katılma durumlarına göre değişiklik göstermektedir. Çünkü bu konuda (5510 sayılı Kanun) sosyal güvenlik reformunun yapıldığı 01.10.2008 tarihinden önce sistemde olanlar ile daha sonra ilk defa sisteme girecekler arasında ayrım yapılmıştır.

2.1. Reform Öncesi Sigortalı Olanlar

2.1.1. SSK’ya(4/a) tabi çalışanlar

Reform öncesinde 4/a sigortalısı olanlar hangi kurumdan emekli olurlarsa olsunlar emekli olduktan sonra 4/a kapsamında emekli aylıkları kesilmeden SGDP kapsamında çalışabileceklerdir. Bu kişiler emekli aylıklarını kesintisiz alabileceklerdir. Bu kişiler isterlerse de emekli aylıklarını kestirerek tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmaya devam edebileceklerdir. Bu durumda SGDP değil normal sigortalılık söz konusu olmaktadır.

2.1.2. Bağ - Kur’a (4/b) tabi çalışanlar

Reform öncesi sosyal güvenlik girişi bulunup da emekliliğinde 4/b sigortalısı olarak çalışmak isteyenler de emekli aylıkları kesilmeksizin çalışabileceklerdir. Bu kişilerden SGDP kesintisi yapılmakta iken 6663 sayılı torba yasa ile 29.02.2016 tarihinde kesinti uygulamasına son verilmiştir. Buna göre mevcut durumda 4/a, 4/b ve 4/c kapsamında aylık alanlardan tekrar vergi mükellefi/esnaf olarak çalışmaya başlamaları halinde emekli aylıklarından SGDP primi kesilmeyecek ve kapsam dışında kalmış olmaktadırlar. Bu durum bu kapsamdaki kişiler bakımından oldukça avantajlı olmuştur. Emekli olduktan sonra kendi işini yürütmeye çalışan kişilerin zaten düşük kalan emekli aylıklarından tekrar prim kesilmesi mağdur olmalarına neden olmaktaydı.

2.1.3. Memur olanlar

Bir kişi hangi kurumdan emekli olursa olsun tekrar kamuda çalışmaya başlar ise emekli aylığı kesilir. SGDP ile çalışma imkânı yoktur.

2.2. 2008 yılı ekim ayı başından itibaren sigortalı ilk defa çalışmaya başlayıp emekli olacak kişilerde SGDP uygulaması nasıldır?

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun yürürlüğe girdiği Ekim/2008 döneminden sonra sigortalı olup çalışmaya başlayanlardan yaşlılık aylığı bağlananlardan tarımsal faaliyetlerde kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar hariç 4/a veya 4/b statüsünde yeniden çalışmaya başlayanların aylıkları çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilmektedir. Reform sonrası 4/a sigortalısı olanlar yönünden SGDP ödeyerek çalışma imkanı bulunmamaktadır. Ya maaşlarının kesilmesine razı olacaklar ya da çalışmayacaklar ki bu durum bu kapsama girecek kişileri kayıtdışı çalışmaya teşvik edecektir.
Reform sonrası işe girenlerden 4/b sigortalısı olanlardan kanunda SGDP öngörülmüş ve uygulanmaya başlanmış iken daha önce ifade edildiği üzere 6663 sayılı yasa ile 2016 yılında bu uygulamaya son verilmiştir. Emekli olduktan sonra memur olanların yaşlılık aylıkları ise reforma öncesinde olduğu gibi kesilmektedir. SGDP onlar için söz konusu değildir.

3. SGDP prim oranı ve tutarı ne kadardır? Bu primi kim öder?

2008 yılı Ekim ayı başından önce sigortalı olan kişilerin Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra aylık bağlanıp bağlanmadığına bakılmaksızın, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra 4 (a) kapsamında hizmet akdi ile çalışanların prime esas kazançları üzerinden kesilen %32 oranındaki sosyal güvenlik destek primini ödemekle işverenler yükümlüdür(Reform öncesi prim oranı ise %30 idi). Bu primin %2’si iş kazası meslek hastalığı primidir ve tamamını işveren öder. Kalan %30’un ¼’ü (7.5) sigortalı payı ¾’ü (22.5) işveren payıdır. SGDP bu kişilerin işyerinden aldıkları brüt ücret üzerinden kesilir. Hizmet akdi ile çalışan sigortalıların yaşlılık aylığından destek primi kesilmesi mümkün değildir. Bu kişilerden ayrıca kısa vadeli kısa sigorta kolları primi alınmamaktadır.

Yaşlılık ve malullük aylıklarından süresinde kesilmeyen sosyal güvenlik destek primi borçları için gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanacaktır.

4. SGDP’nin emekliliğe etkisi var mı? SGDP ödeyenlere hangi yardımlar yapılır?

SGDP uygulaması esasen emekli olanların tekrar istihdam piyasasına dönmesine mani olmak ve SGK’nın prim geliri elde etmesi için uygulama sokulmuştur. SGDP’nin emekliliğe bir etkisi söz konusu değildir. Yani SGDP ödenen süreler sigortalılık süresinden, primler prim ödeme gün sayısından sayılmamaktadır. Aynı zamanda primler toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet birleştirilmesinde dikkate alınmamaktadır.

SGDP ödenen 4/a sigortalılarına iş kazası ve meslek hastalığı halinde (geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri)yardım yapılmaktadır. Hastalık ve analık hallerinde kendilerine geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Emzirme ödeneği ise aylık aldıklarından sebeple ödenir.

5. Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık aylığı almakta iken çalışmaya başlayanların aylıkları kesilir mi?

2925 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı alanların Kanunun yürürlük tarihi olan 1/10/2008 tarihinden sonra 4/1-(a) kapsamında çalışmaya başlaması halinde aylıkları kesilmeyecek ve bunlar hakkında tercih hakkı olmaksızın sosyal güvenlik destek primi uygulanacaktır.

4/1-(b) kapsamında çalışmaya başlaması halinde ise yaşlılık aylığı ödenmeye devam edilecek ve 29/2/2016 tarihine kadar aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilecektir.
1/3/2016 tarihinden itibaren 4/1-(b) kapsamındaki çalışmaları nedeniyle sigortalı sayılmayacak olup, aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesintisi de yapılmayacaktır.

6. SGDP kimlerden kesilmemektedir?

Kendi adına ve hesabına tarımsal faaliyette bulunup bu kapsamdaki çalışmaları nedeniyle emekli olanlarla, hizmet akdine tabi çalışması dolayısıyla, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan ya da devlet memuru olarak emekli olduktan sonra kendi nam ve hesabına tarımsal faaliyette bulunanların aylıkları kesilmemekte, bunlar hakkında SGDP hükümleri uygulanmamaktadır.

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden yaşlılık ve emekli aylığı alanlardan SGDP kesilmemektedir. Bunlar hakkında işverenleri tarafından kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri ödenir.

5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde yer alan istisna uyarınca Cumhurbaşkanlığına seçilenler, dışarıdan Bakanlar Kurulu üyeliğine atananlar, yasama organı üyeliğine seçilenler, mahalli idareler seçimleri sonucuna göre görev alanlar, sadece toplantı veya huzur ücreti ya da hakkı ödenen görevleri yürütenler ile yönetim ve denetim kurulu üyeliği ücreti karşılığında görevlendirilenler, yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler (üniversitelerde ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler hakkında yaş haddini aşmamış olmaları kaydı aranmaz.), vakıf üniversitelerinde görev alanlar, özel kanunlarında emeklilik veya yaşlılık aylığı kesilmeksizin çalıştırılma veya görev yapma hakkı verilenlerden Cumhurbaşkanı tarafından atananlar, Başbakan tarafından atananlar, Bakanlar Kurulu Kararı veya müşterek kararname ile atanan veya görevlendirilenler, (Ek, 19/6/2020 tarihli ve 2020/21 sayılı Genelge) 27/7/1967 tarihli ve 926 sayılı Türk Silâhlı Kuvvetleri Personel Kanununun ek 36 ncı maddesi kapsamında istihdam edilen ihtiyat pilotlar ile Millî Savunma Bakanlığı ve bağlı birimlerinde personel ve askeri öğrenci temin faaliyetine yönelik hizmetlerin yürütülmesi için görevlendirilen emekli subay ve astsubaylar, 18/3/1924 tarihli ve 442 sayılı Köy Kanununun 74 üncü maddesine göre görevlendirilen güvenlik korucuları ve Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılan seçimler sonucunda görev verilenler ile 2547 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin (a) fıkrası uyarınca yasama organı üyeliğinin bitiminden sonra öğretim üyesi olarak atanmış olanların aylıkları kesilmeksizin kamu idarelerinde görev alabileceklerdir.

7. Yabancı ülkelerde çalışmaya başlayanlarda SGDP uygulaması

5510 sayılı kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olarak emeklilik aylığı bağlananların aramızda ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olsun veya olmasın diğer ülkelerde çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilmeyecektir. Ancak; 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olan kişilerden malullük veya yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olup olmadığına bakılmaksızın yabancı ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların aylıkları kesilecektir. Esasen bu maddenin işlerlik kazanması 2030’lu yıllardan sonra söz konusu olacağı için, o dönem gelince hükmün değişebileceği beklenmelidir.

Yurtdışı hizmet borçlanması yaparak emekli olanlardan Türkiye’de çalışmaya başlayanların aylıkları 19/6/2012 tarihine kadar kesilmekte, bunlar hakkında SGDP hükümleri uygulanmamakta iken bu tarihten itibaren yurtdışı hizmetleri borçlanarak aylık bağlananların Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başlamaları halinde SGDP’ye tabi olmalarına imkan sağlanmıştır.

8. Banka sandıklarından emekli olup (4/b) kapsamında çalışanlar;

506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine tabi banka sandıklarından emekli olanlar hakkında Sosyal Güvenlik Kurumuna devredilinceye kadar sandık mevzuatı doğrultusunda işlem yapılmakla birlikte sandık emeklilerinin kendi nam ve hesabına çalışmaları halinde bankalarca aylıklarından SGDP kesilerek SGK’ya bildirilmektedir.