ABD, geçen hafta İran'a yönelik yeni bir yaptırım kararı aldı. Türkiye-İran ticareti son yıllarda ABD yaptırımları nedeniyle hızla kan kaybetti. İş dünyası temsilcilerine göre, İran'a yönelik ambargolar sona ermeden bölgede ticaretin normalleşmesi çok zor.
ARAM EKİN DURAN
eduran@ekonomist.com.tr
ABD Başkanı Donald Trump, geçen hafta İran'a yönelik yeni yaptırımları açıkladı. Trump, İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'i de kapsayacak şekilde İran'a yönelik yeni yaptırımlar getiren bir başkanlık kararnamesine imza attı. Hamaney'in yanı sıra İran Devrim Muhafızları Ordusu'nun (DMO) üst düzey bazı isimleri de yaptırım listesine eklendi.
Finansal yaptırım listesine eklenen Hamaney ve diğer İranlı komutanlar ABD finans sisteminden tamamen izole edilirken, bu kişi ve unsurlarla iş yapan kişi ve kurumlar da ABD'nin yaptırımlarına maruz kalabilecek.
TİCARET KAN KAYBEDİYOR
ABD'nin 7 Ağustos 2018'de yeniden yürürlüğe koyduğu İran'a yönelik ambargolar, Türkiye'nin komşusu İran ile ticaretine ağır darbe vuruyor. İran'a ihracat yapan tüm sektörler kan kaybı yaşarken, bu ülkeye ihracat son beş yılda yüzde 47'den fazla geriledi. Türkiye'nin İran'a olan ihracatı, 2017'de 3,3 milyar dolara, 2018'de ise 2,2 milyar dolara indi.
ABD Başkanı Donald Trump, kendisinden önceki Obama yönetiminin 2015 yılında İngiltere, Almanya, Fransa, Rusya ve Çin ile birlikte imzaladığı nükleer anlaşmadan 8 Mayıs 2018'de çekildiğini açıklamış, 7 Ağus-tos'ta ise İran'a yönelik ilk yaptırım paketini yürürlüğe koymuştu.
İran yaptırımlarının ikinci ve son paketi de Kasım 2018'de resmen yürürlüğe girmişti. Trump yönetiminin İran'a karşı uyguladığı petrol ambargosunda Türkiye'ye tanınan muafiyet de 2 Mayıs 2019 tarihinde kaldırıldı.
İHRACATTA KİMYA LİDER
2018 yılında Türkiye ile İran arasındaki toplam dış ticaret hacmi 8,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu dönemde Türkiye'den İran'a yapılan ihracat 2,2 milyar dolar iken, Türkiye'nin İran'dan yaptığı ithalat 6,5 milyar dolar oldu. Türkiye'nin İran'a ihracatında lider sektör ise kimya. Kimya sektörünün 2018 yılında İran'a ihracatı 470 milyon dolar olarak gerçekleşti.
2018 yılında İran'a en çok plastik ve mamulleri, uçucu yağlar, kozmetikler ve sabun, muhtelif kimyasal maddeler, boya, vernik, mürekkep ve müstahzarları ve yapıştırıcılar, tutkallar, enzimler ihraç edildi. Kimya sektörü 2018 yılında İran'a yapılan toplam ihracatın yaklaşık yüzde 21,5'ini gerçekleştirdi.
İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Başkanı Adil Pelister, sektörün İran'a ihracatında 2018 yılında yüzde 8,4'lük azalma olduğunu söylüyor. 2019'un ilk beş aylık döneminde ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 13,2'lik artış olduğunu ifade ediyor. Pelister, buna karşın ilk beş ayda İran'ın ihracat pazarları içinde 11'inci sıraya gerilediğini belirtiyor.
Son dönemde İran'a ihracatta eczacılık ürünleri, gübreler ile fotoğrafçılık ve sinemacılıkta kullanılan kimyasal ürünlerin öne çıktığına değinen Adil Pelister, ABD yaptırımlarının ticaretteki koşulları olumsuz etkilemesine karşın kimya sektörü olarak ihracata devam ettiklerini vurguluyor.
ABD eksenli yeni yaptırımların Türkiye'nin İran'la olan ticaretine doğrudan bir etkisi olmayacağını düşündüklerini aktaran Pelister, "Ancak ABD ile de karşılıklı ticaret yapılması durumunda, olası bir yaptırımla karşılaşılabiliriz" diyor.
İTHALAT YASAKLARI DA ETKİLİ
İran'a ihracatta en önemli kalemlerden biri de tekstil ve hazır giyim. İran'a geçen yıl 130 milyon dolarlık hazır giyim ve 338 milyon dolarlık tekstil ürünleri ihracatı yapıldı. Ancak tüm sektörlerde olduğu gibi bu alanda da İran yaptırımlarının sancısı hissediliyor.
İran'ın tarihi ve coğrafi yakınlığı nedeniyle çok uzun yıllardır Türkiye'nin çok önemli bir ticari ortağı olduğunu dile getiren İstanbul Tekstil ve Hammaddeler İhracatçıları Birliği (İTHİB) Başkanı Ahmet Öksüz, tekstil ve hammaddeleri sektörü için İran'ın 10 büyük ihracat pazarından biri olduğunu söylüyor.
2018 yılı itibariyle yedinci büyük ihracat pazarı olan İran'a 2019'un ilk beş ayında 134 milyon dolarlık ihracat yaptıklarını kaydeden Öksüz, "2017 yılında 480 milyon dolar seviyesine kadar yükselen ihracatımız gerek İran'a yönelik uluslararası yaptırımlar gerekse İran'ın iç ekonomik nedenlerle ithalat yasaklarına başvurması nedeniyle son iki yıldır gerileme eğiliminde" diye konuşuyor.
İran'ın karşı karşıya olduğu yaptırımların tüm sektörleri olduğu gibi kendilerini de olumsuz etkilediğini ifade eden Öksüz, "Özellikle ihracat bedelinin transferinde ciddi zorluklar yaşandığını üyelerimiz bizlerle paylaşıyor. Ülkemizin ihracat hedeflerini de göz önüne alarak sorunların bir an önce çözülmesini umuyoruz" diyor.
ÜMİT KİLER DEİK TÜRK-İRAN İŞ KONSEYİ BAŞKANI
“PETROL İTHALATI DURUNCA İHRACAT DA ZARAR GÖRDÜ”
"ABD yaptırımları nedeniyle son üç yıldır İran ile ticaretimiz giderek azalıyor. Son yaptırım kararları sonrasında işimiz daha da zorlaştı. Türkiye'nin İran'dan petrol ithalatını sona erdirmeye başlamasıyla ticaretin önündeki engeller daha da ağırlaşmış oldu.
Çünkü İran'a yapılan petrol ödemeleri Halk Bankası'nda birikiyor ve ihracat ödemelerinde kullanılıyordu. Böylelikle ihracatçılarımız alacaklarını tahsil edebiliyorlardı. Ancak şu anda finans alanında uygulanan yaptırımlar nedeniyle bankacılık işlemleri çok zorlaştı.
İran ile ticarette çok ciddi bir tahsilat sorunu yaşıyoruz. İranlı makamlarla bu sorunların çözümü için sürekli görüşme halindeyiz. Küçük şirketler bir şekilde ticarete devam edebiliyor ancak büyük şirketlerimiz için İran ile ticaret her geçen gün daha zor hale geliyor."
