Turizm sektörü krizli yılları geride bırakıp yükseliş dönemine girdi. Ancak turist sayısındaki artışa rağmen turizm gelirleri eski parlak günlerine henüz dönemedi.
LEVENT GÖKMEN DEMİRCİLER
lgokmen@ekonomist.com.tr
Fakat 2020 yılında toplam gelir açısından bunun gerçekleşmesi bekleniyor. Hedefler tutarsa 2020 yılında turizm geliri 40,8 milyar dolara ulaşıp rekor kıracak. 2020 yılında ziyaretçi sayısı ise 58 milyona ulaşacak.
Tabloları görmek için görsellere tıklayın.
Turizm sektörü Türkiye'nin en önemli döviz girdisi sağlayan sektörlerinin başında geliyor. Son birkaç yıldır krizlerle boğuşan sektör toparlanma ve yükseliş sürecine girdi.
Bu yılın 52 milyon turist sayısıyla kapanması, 2020 yılında da çift haneli büyüme rakamlarının yakalanması bekleniyor.
Türkiye'nin 2023 turizm hedefinde ise 75 milyon ziyaretçi ile 65 milyar dolar turizm geliri elde edilmesi, turist başı ortalama gelirin 867 dolara çıkarılması yer alıyor.
2023 hedeflerini yakalamak için 2020 yılında 58 milyon ziyaretçi ile 41 milyar dolarlık turizm geliri elde edilmesi gerektiği ifade ediliyor.
YENİ VERGİLER
2020'ye yönelik satışların iyi gittiği bir dönemde turizm sektörüne Turizm Tanıtma Fonu payı ve konaklama vergisi adıyla iki yeni vergi konulması sektörde tedirginlik yarattı.
Sektör temsilcileri krizli yılları geride bırakıp toparlanma sürecine giren ancak turizm geliri bakımından eski günlere dönemeyen sektörün rakiplere karşı rekabet gücünü kaybetmesinden endişeli.
Ancak Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın tanıtım atağı yaparak nitelikli turistlere yönelik çalışmalara hız kazandırmaya yönelik önemli planları da bulunuyor. 2020 yılında, turizm sektörünün en önemli gündem maddelerinden birini turizm gelirinin artırılması olacak.
Türkiye Otelciler Federasyonu (TÜROFED) Başkanı Osman Ayık, turizmde iyi geçmesi planlanan 2020 yılına sektöre getirilen vergiler nedeniyle endişeli gireceklerini söylüyor.
Ayık, turizm sektörünün güçlendirilip turistlere daha iyi hizmet sunulmasının önemine dikkat çekerek, turist başı harcamanın artırıldığı çalışmalara odaklanılması gerektiğini vurguluyor.
REKABET GÜCÜ AZALIR MI?
Türkiye yeni turizm stratejisi ve 2020 için belirlenen rekor tanıtım bütçesiyle cari açığın finansmanındaki en büyük kalem olan turizm gelirlerini artırmayı hedefliyor.
Ancak hükümetin 2019'un sonlarına doğru sektöre getirdiği iki yeni verginin planlanan sonuca ulaşmada sıkıntı yaratabileceğine ilişkin yorumlar da bulunuyor.
Sektör temsilcilerine göre, son bir yılda yaşanan yüzde 35 civarındaki maliyet artışlarına ek olarak getirilen iki yeni verginin fiyatlara yansıtılması, fiyata duyarlı bir destinasyon olan Türkiye'nin Akdeniz Çanağı'ndaki rekabet gücünü azaltabilir.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, 2023 yılında 75 milyonun üzerinde turist ve 65 milyar dolar turizm geliri hedefi koyduklarını, bunu da turist başına ortalama harcama ve geceleme sayısını artırarak yapacaklarını açıklamıştı.
Bu strateji doğrultusunda, 2019'da 72 milyon dolar olan Türkiye'nin tanıtım bütçesi 2020'de 180 milyon dolara çıkarıldı. Bunun 55 milyon dolarının hükümet tarafından, 125 milyon dolarlık kısmının da Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı'ndan sağlanması planlanıyor.
Ajansın gelirlerinin büyük kısmı, turizm sektörü oyuncularından alınacak katkı payları ile oluşturulacak. 1 Ekim'de başlayan uygulama ile turizm sektöründeki her türlü işletme, gelirleri üzerinden ajansa belli oranda mali katkı sağlamakla yükümlü oldu.
Bu oran konaklama tesisleri için elde edecekleri her türlü gelirler üzerinden binde 7,5 olarak belirlendi.
Buna ek olarak 'konaklama vergisi' ile konaklama tesislerinde geceleme hizmetleri ve tesis bünyesinde sunulan diğer hizmetler üzerinden yüzde 2 ilave vergi alınacak. Vergi oranı 2020 sonuna kadar geçici olarak yüzde 1 olarak uygulanacak.
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI'NIN GELECEK DÖNEM 10 STRATEJİSİ
- Turizm Tanıtım Ajansı ile tanıtım atağı yapılacak.
- Turistin istediği ürün turiste sunulacak.
- Turizm 81 ile yayılacak.
- Akdeniz ve Antalya'da paket turla gelenlerin oranı yüzde 85. Münferit seyahat oranlarını artırmaya yönelik markalaşma çalışmaları yapılacak.
- Turizmi geliştirmeye yönelik tarifeli seferler artırılacak ve tanıtım yapılacak.
- Y ve Z kuşağının seyahat eğilimleri göz önüne alınarak yapılacak tanıtımlarla geleceğin turizmine yatırım yapılacak.
- Doğudaki illerin tanıtımı beşli paketler halinde yapılacak. Bu şekilde daha etkili çalışma yürütülmesi planlanıyor.
- Marmara'da pist sorunu kalmazken 2020'de Antalya'da uçuş altyapı ihalelerine çıkılacak.
- 2020 Nisan ayında kruvaziyer turizmi için önemli olan İstanbul Galataport projesi devreye girecek. Galataport'un ardından Haziran 2020'de Yenikapı için ihaleye çıkılacak. Yenikapı'nın devreye girmesiyle İstanbul'un kruvaziyer liman sorunu kalmayacak. Kruvaziyer gemilerle gelen 4 milyon yolcu ve 2 milyon personelle ek 6 milyon turist ülkeye gelecek.
- Turizm ürünlerinin çeşitlendirilmesinde gastronomi büyük öneme sahip. Ortalama konaklama geliri 10 milyar dolar, gastronomi geliri ise 5 milyar dolar. Buradaki eksiklikten yola çıkılarak Türkiye'nin gastronomi rotalarının artırılması planlanıyor.
POPÜLER PAZARLAR
2020'de kaynak pazarlar olarak anılan Almanya, Hollanda, İngiltere ve Rusya Türkiye'nin en önemli pazarları olmaya devam edecek.
İskandinav pazarından ciddi geri dönüşler var. Polonya, Çek Cumhuriyeti, Romanya ve Slovakya, önümüzdeki beş yılın en hareketli pazarları olacak.
Bunlar rakamları küçük ama büyüme potansiyeli olan ülkeler olarak kabul ediliyor. Hollanda pazarında daha büyük rakamların görülmesi bekleniyor. Ayrıca İtalya ve Fransa pazarları kaybolmuş gibi gözüküyor ama oralarda da büyük potansiyel bulunuyor.
Bunların yanı sıra Çin, Kore, Japonya mercek altında tutulan ve büyütülmesi planlanan pazarlar olarak ifade ediliyor. Ama bu pazarlarda Türkiye'ye 2-3 saatlik uçuş mesafesindeki pazarlar gibi büyüme beklentisi bulunmuyor.
YENİ KUŞAKLARA ONLINE SEÇENEK
Y ve Z kuşağı ile birlikte tatil eğilimleri değişirken online satışların oranı giderek artıyor.
Örneğin, İngiltere pazarı marka bağımlısı olmayan ve online satışlara en yoğun cevap veren bir pazar olarak öne çıkarken, Almanlar tanınmış markalara en bağımlı, kredi kartlarını en az kullanan, seyahat acentelerinin tavsiyelerini dikkate alan bir müşteri profili çiziyor.
2020'ye ilişkin rezervasyonların iyi gittiğini belirten Profesyonel Otel Yöneticileri Derneği (POYD) Başkanı Ülkay Atmaca, İngiltere ve Avrupa pazarında satışların yaklaşık iki ay öncesinden başladığını, diğer pazarlarda ve iç pazarda ise geçen haftalardan itibaren bir hareketlilik yaşandığını söylüyor.
Sektörün hedeflediği fiyatlarda kontrat ve satış yapıldığına işaret eden Atmaca şöyle devam ediyor: "İlk veriler 2020'nin iyi geçeceği yönünde. Sektörün atacağı adımlar ve rekabet koşulları çok önemli.
Herkes yaptığı kontratlarla satışlarına devam ederse hedeflediğimiz rakamlara ulaşırız. Gelirde 2020'de yüzde 10-12 artış bekliyoruz. Tüm çalışmalarımızı buna göre yaptık. 2020'de sezonun erken başlamasını öngörüyoruz. Mart ayında hareketliliğin yoğunlaşmasını bekliyoruz."
FİYATLAR NE OLDU?
Türkiye Otelciler Birliği'nin (TÜROB) veri analiz şirketi STR'den derlediği verilere göre, Türkiye'de oda fiyatları bu yıl ortalama 80 Euro olurken, Avrupa'da ortalama oda fiyatları 114 Euro oldu.
Ortalama oda fiyatı İstanbul'da 91 Euro, Antalya'da 98 Euro olurken, Atina'da 142, Milano'da 151, Barcelona'da 150 Euro seviyesindeydi. Türkiye Otelciler Birliği Başkanı Müberra Eresin, Avrupa'nın önde gelen turizm destinasyonlarıyla bile karşılaştırıldığında yüzde 2 konaklama vergisinin çok yüksek olduğunu belirtiyor.
Eresin, "Ortalama oda fiyatının 150-160 Euro olduğu Avrupa şehirlerinde bile maksimum 2 Euro konaklama vergisi ödüyorsunuz. Daha düşük oda fiyatı olan destinasyonlarda bu 0,5 Euro'ya kadar iniyor" diyor.
Türkiye, son yıllarda Mısır ve Tunus gibi ülkelerdeki siyasi gelişmeler nedeniyle, bu pazarlardan pay kapmıştı. Ancak Türkiye'ye karşı fiyat avantajı bulunan Tunus'un turist sayılarında yeniden başlayan yükselişin Türkiye için bir risk oluşturduğuna dikkat çekiliyor.
Ela Quality Resort Genel Müdürü Ufuk Gezgin, getirilen yeni vergilerin satışı yapılan 2020 sezonu oda fiyatlarına yansıtılamayacağını, bu yükü otellerin çekeceğini söylüyor. Gezgin, söz konusu verginin sektörün kârlılığına oranının yüzde 6-8 arasında olduğunu anlatıyor.
OTEL DIŞI AKTİVİTELER
Turizmde kişi başı geliri artırabilmenin yolu turistlerin otel dışındaki aktivitelere katılım sağlamasından geçiyor.
Uluslararası ses getirecek festivaller ve konserler, spor turnuvaları bu anlamda önem taşıyor.
Tema parkların, müzelerin sayısının artırılması ve turistlerin ilgisini çekecek özgün projeler de gelirin artırılması noktasında fayda sağlıyor.
Harcama potansiyeli yüksek kültür turistlerine yönelik programlar ve ürünlerin geliştirilmesi, turist harcamalarının artırılmasını sağlıyor.
Bununla birlikte mevcut pazarlarımızı güçlendirerek ülke turizminin yeni pazarlara açılması ve ürün çeşitliliğimizi artırmak da turizm gelirlerimizde yükselişe katkı verecek konulardan.
Sağlık, kongre, kültür turizmi başta olmak üzere ağırlıklı ürünümüz olan deniz-kum-güneş turizminin dışında kalan alternatif turizm çeşitlerini ön plana çıkarmak da önem taşıyor.
Yurtdışında en çok harcama gerçekleştiren pazarlara yönelik tanıtım ve pazarlama, çalışmaları yapılması önemli.
Çağımızın kanaat önderleri olarak nitelendirilen blogger, influencer, youtuber'ların ağırlanması, ses getiren uluslararası kültür sanat etkinlikleri, konserler ve festivaller düzenlenmesi ülkemize olan ilgiyi artırıyor.
PAZARLAR GELİŞTİRİLEBİLİR
Ülkemize en çok ziyaretçi gönderen pazarların yurtdışına gönderdiği ziyaretçi sayılarına ve bu ülkelerden Türkiye'nin aldığı paya bakıldığında ne denli büyük bir büyüme potansiyeline sahip olduğumuz görülebilir.
Örneğin en büyük turizm pazarımız olan Rusya'da seyahat edilen ülkeler arasında Türkiye yüzde 12'lik paya sahip. İkinci büyük pazarımız Almanya'da ise sadece yüzde 5'lik paya sahibiz.
Hollanda ve İngiltere gibi önemli klasik pazarlarımızda da yüzde 5 ve altında pazar payına sahibiz. Pazar çeşitlendirmesine giderek turizm gelirini artırmanın yanında mevcut köklü pazarlarda daha atılması gereken pek çok adım var.
Çok yönlü ve çok kanallı bir stratejiyle turizm harcamalarının ve fiyatların artırılabileceğine dikkat çekiliyor. Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB) Başkanı Firuz B. Bağlıkaya, 2020 yılında alternatif turizmin ve türlerinin belirleyici trend olarak kendisini göstermeye devam edeceğini söylüyor.
Bağlıkaya, "Özellikle kent turizmi, kültür turizmi, gastronomi, kişiye özel seyahat paketleri, yaratıcı turizm gibi alternatif turizm alanlarındaki yükseliş trendi 2020 ve sonrasında da sürecek.
Kruvaziyer ve MICE turizmi gibi uzun vadeli planlamalarla gelişen turizm seg-mentlerinde de 2020 yılı önemli bir yükseliş döneminin başlangıcı olacak" diyor.
Çevre duyarlılığının giderek yaygınlaşması, sürdürülebilir turizmin önem kazanması da önemli bir gelişme. Yine teknolojinin hayatlarında büyük rol oynadığı seyahatseverlerin beklentilerine uygun olarak akıllı şehir uygulamaları giderek önem kazanıyor.
İÇ PAZAR HAREKETİ
Turizm gelirinin arttırılmasının yanı sıra yurtiçi turizm pazarının 2020 yılında hareketli kılınması da sektörün gündemini oluşturan konular arasında yer alıyor.
Firuz B. Bağlıkaya, başlattıkları TÜRSAB Rota projesiyle özellikle iç turizm ve kültür turlarında ciddi bir hareketlilik sağlanmasını amaçladıklarını vurguluyor.
Turizmde önümüzdeki dönemde özel bireysel ürünlere olan talebin daha da artacağına dikkat çekiliyor. Bu kapsamda
smart grup programları, yeni tarz içi zenginleştirilmiş tatil paketleri ile butik, travel tailor, grup, dernek, spor, inanç, emekli, turizmi gibi devamlı büyüyen satışların izlendiği pazarların ihtiyaçlarının karşılanmasının önemine dikkat çekiliyor.
Sürdürülebilir turizm anlayışı da önümüzdeki dönemin en popüler konuları arasında yer alacak. Duayen turizmci Hüseyin Baraner, küresel turizmi tehdit eden yeni terörün kir ve zehir olduğuna dikkat çekiyor.
Baraner'e göre, müşteri tatilde sağlığını güçlendirmek istiyor ve kirli, pisletilmiş, zehirlenmiş noktalardan tamamen uzaklaşıyor. Ne kadar tarihi, ne kadar popüler de olsa böyle yerlerin ismini duymak ve bilmek bile istemiyor.
Turistler için artık gerçek lüksün sağlıklı ve güvenli yerler olduğuna dikkat çeken Baraner, "Bu anlamda Antalya'da da sıkıntılar var. Aşırı ilaçlama, yoğun plastik, blok beton, bunların hepsi turistlerin de konuştuğu konular. Bu konular önemsenmeli" uyarısında bulunuyor.
İSTANBUL'DA NE OLACAK?
İstanbul'da Galataport Limanı'nın açılmasıyla birlikte 2020 Mayıs ayından itibaren kruvaziyer turizmin yeniden yükselişe geçmesi bekleniyor. Cruise'ların geri gelmesi İstanbul'a ayrı bir değer katacak.
Ortalama oda fiyatlarının yükselmesinin yanı sıra kongre turizminde olduğu gibi ekonomiye katkı yapacak ve yiyecek-içecek, ulaşım, alışveriş gibi diğer sektörler de bundan faydalanacak.
Önümüzdeki yıl başta İstanbul olmak üzere Türkiye önemli kongre organizasyonlarına ev sahipliği yapacak. Bin kişinin katılacağı Dünya Geri Dönüşüm Kongresi, bin 500 kişinin katılacağı 23'üncü Dünya Hidrojen Enerjisi Konferansı, 3 bin kişinin katılacağı 34'üncü Uluslararası Coğrafya Kongresi, İstanbul'un 2020 yılında ev sahipliği yapacağı önemli kongre organizasyonlarından sadece birkaçı.
Düzenlenecek etkinlikler arasında UEFA Şampiyonlar Ligi Final müsabakası gibi önemli etkinlikler de olacak. Uluslararası İstanbul Film Festivali, İstanbul Bienali, İstanbul Caz Festivali, Uluslararası İzmir Festivali benzeri etkinliklerle çocuk ve gençlere yönelik organizasyonlar da yurtdışından da çok talep görmesi nedeniyle turizmin 12 aya yayılması ve destinasyonların uluslararası bilinirliğinin artırılması bakımından önem taşıyor.
Kongre turizminin turizm gelirlerini artırmada önemli bir etkisi bulunuyor. Kongreye katılan bir misafirin İstanbul turizmine kazandırdığı kişi başı gelir, bir turistin İstanbul turizmine bıraktığı gelirden ortalama dört kat fazla oluyor.
Kongrelerle birlikte yerli ve yabancı firmaların düzenlediği seminer ve eğitim organizasyonlarında özellikle ilaç, telekomünikasyon, medikal, bankacılık ve sigorta sektörlerinde artış söz konusu. 2020 yılın için İstanbul otelleri İngiltere, Almanya ve Ortadoğu pazarından konak-lamalı toplantılar için yoğun talep alıyor.
"KAYNAK PAZARLAR BÜYÜYECEK"
"Almanya, Hollanda, İngiltere ve Rusya 2020'de de Türkiye'nin en önemli pazarları olmaya devam edecek. İskandinav pazarından ciddi geri dönüşler var.
Polonya, Çek Cumhuriyeti, Romanya ve Slovakya, önümüzdeki beş yılın en hareketli pazarları olacak.
Rakamları küçük ama büyüme potansiyeli olan ülkeler bunlar. Hollanda pazarında daha büyük rakamların görülmesi bekleniyor. Ayrıca İtalya ve Fransa pazarları kaybolmuş gibi gözüküyor ama oralarda büyük potansiyeli var."
"HEDEF 40 MİLYAR DOLAR NET GELİR"
"Devletimiz tarafından Türkiye'nin 2023 turizm hedefleri 75 milyon ziyaretçi sayısına ulaşılması ve 65 milyar dolar turizm geliri elde edilmesi yönünde.
2023 hedeflerini yakalamak için 2020'de 50 milyonu yabancı olmak üzere yurtdışında yerleşik vatandaşlarımızla birlikte yaklaşık 56 milyon ziyaretçiye ulaşmalıyız ve net 40 milyar dolar turizm geliri elde etmeliyiz.
Bu hedeflerin yakalanması için var gücümüzle çalışacağız."
"NİSANDA İSTANBUL HAREKETLENECEK"
"İstanbul'da bir toparlanma söz konusu. Oda fiyatlarının yukarı çekilmesinde önemli role sahip olan kongrelerde de bir canlanma görülüyor.
Mart 2020 için İstanbul'da ciddi kongre, toplantı görüşmeleri yapılıyor.
Nisan itibariyle İstanbul'un hareketleneceğini umuyoruz. Yurtdışı fuarlarından gelen haberler de sevindirici."
"RAKİPLER REKABETE YATKIN OLACAK"
"2020'de turist sayısının yüzde 5-10 bandında artırılabileceğini düşünüyorum. Ancak kişi başı harcamada 2014 yılı rakamlarına ulaşmamız en erken 2-3 yılı bulacaktır.
İçinde bulunduğumuz süreçte tüketici daha dikkatli harcama yapma eğiliminde. Geçtiğimiz yıl müşteri aldığımız İtalya ve İspanya bu yıl fiyat rekabetine daha yatkın olacaktır."
"TURİZM BÜYÜMEYE DEVAM EDECEK"
"Bölgemiz, 2020 için hala çok fazla belirsizlik barındırıyor ama başka jeopolitik risk olmazsa turizm 2020'de büyümeye devam edecektir.
Avrupa, ABD ve Latin Amerika gibi geleneksel pazarların orta hızda büyümeyi sürdürmesi bekleniyor.
Türkiye'yi ve İstanbul'u tüm segmentler ve coğrafi pazarlar için dünyanın en heyecan verici destinasyonlardan biri olarak konumlandırmaya devam etmeliyiz."
"DOLULUKLAR VE FİYATLAR İYİ OLACAK"
"Bu yıl ortalama yüzde 70 doluluklara ulaştık ancak fiyat konusunda zirve yılları olan 2014¬2015 yıllarını yakalayamadık.
2020 ve 2021 yıllarında dolulukların ve fiyatların daha iyi olmasını öngörüyoruz.
Doluluklarla birlikte İstanbul'a gelen turistlerin yaptıkları harcamalar da önemli. Harcamaları artıracak ürünler sunulması ve çok harcama yapan turistlere odaklanılması da gerek."
"ODA FİYATLARI ARTACAK"
"2020 yılında ortalama oda fiyatları artmaya devam edecektir.
2020'de yapılacak UEFA Şampiyonlar Ligi final maçı 2012'den beri ortalama oda fiyatı açısından gerçekleşecek en büyük organizasyon.
Bu organizasyon için sunulan oda fiyatları otele ve konumuna göre gece başına 350 ile bin Euro arasında değişiyor.
2020 ve 2021'de Çin ve Japonya'dan gelen turist sayısı ciddi bir artış gösterecektir. Bu pazarlardaki payın yükselmesi oda fiyatlarına da yansıyacaktır."
