Zor bir yılı geride bırakıyoruz. 2019 yılının son ayında Çin'de ortaya çıkan ve Mart 2020 itibarıyla dünyada ve Türkiye'de ekonomilerin kapanmasına yol açan Covid-19 pandemisi, piyasalara ağır hasarlar verdi. Türkiye ekonomisi de pandemiyle mücadelede gösterilen performansa karşın, bundan nasibini en sert alan ülkelerden biri oldu.
Özellikle TL, dolara karşı en çok değer yitiren para birimlerinin başında geldi. Aşı çalışmalarına rağmen pandeminin olumsuz etkilerinin devam ettiği bir süreçte 2021 yılına giriyoruz. Peki nasıl bir 2021 yılı bekleniyor? Bu soruyu hazırladığımız anketle iş dünyasına sorduk. 225 patron ve CEO'nun 11 kritik başlıkta beklentilerini öğrendik.
İşte anketimizden çıkan sonuçlar...
27 Aralık 2020 – 10 Ocak 2021 tarihli sayıdan
2021 yılında ekonomiyi etkileyecek pek çok başlık olduğu aşikar. Bu nedenle anketimize katılan CEO’lardan önem sırasına göre üç başlığı işaretlemelerini istedik.
Pandemiden TL’de değer kaybına, ekonomik göstergelerdeki bozulmalardan küresel ekonomideki sorunlara ve jeopolitik risklere kadar pek çok konuda riskleri sıraladık.
Anketimize katılan CEO’ların verdiği yanıtların ağırlıklı ortalamasına bakıldığında ekonomiyi en çok etkileyecek başlığın pandemi olduğu görülüyor.
Pandemi sürecinin devam etmesi, yüzde 37 ile en yüksek oyu alan başlık. Onu yüzde 12 ile döviz kurlarında yeniden yükseliş yaşanması riski ve yüzde 10,7 ile ekonomideki büyümenin yavaş kalması ihtimali izliyor.
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de aşı çalışmalarına rağmen pandemi, gündemin ilk sırasında. Yaşanan yeni ataklarla birlikte kısıtlamalar, ekonomilerin belirli süreler için kapatılması gibi başlıklar gündemde. CEO’ların 2021 yılı için endişelerinin başında da pandemi sürecinin uzaması geliyor. Bu kriterde de önem sırasına göre üç şıkkı seçmesini istediğimiz CEO’ların verdiği yanıtlara bakıldığında yüzde 31 ile ilk sırada pandemi sürecinin uzaması geliyor.
Diğer bir başlık ise ABD ile ilişkiler. Zaten S-400’lerin alımı nedeniyle yaptırımlar gündemdeyken yeni başkan Joe Biden’ın bundan sonra nasıl bir politika izleyeceği merak konusu. Tabii ki CEO’ların 2021 gündemindeki diğer önemli başlık ekonomi. Enflasyon, döviz kurlarındaki yükseliş, işsizlikteki yükseliş eğilimi ve yavaş ekonomik büyüme yakından izlenecek.
Türkiye ekonomisi, 2020’nin ikinci çeyreğinde yüzde 9,9 gibi çok sert bir daralma yaşadıktan sonra son açıklanan üçüncü çeyrek verisinde önemli bir sıçrama yaptı ve yüzde 6,7 büyüme kaydetti. 2020 yılının yüzde 0 civarında bir oranla kapanması bekleniyor. 2021 yılına bakıldığında ise beklentiler biraz daha iyimser görünüyor.
Şöyle ki anketimize katılan iş dünyasının temsilcilerinin yüzde 48’i yüzde 2-4 arasında bir büyüme bekliyor. Onu yüzde 26 ile yüzde 0-2 arasında büyüme takip ediyor. Küçülme bekleyenlerin oranı ise sadece yüzde 5.
Türkiye’de tüketici fiyatları kasım ayında beklentilerin üzerinde yüzde 2,3 artış gösterirken, yıllık enflasyon ise yüzde 14 oranında gerçekleşti. Böylece yıl sonu için Merkez Bankası’nın hedefi olan yüzde 12,1 zora düştü.
2021 için ise TCMB’nin beklentisi yüzde 9,4 seviyesinde. Ancak anketimize katılan CEO’ların 2021 beklentisinde tek haneli enflasyon yok. En çok öne çıkan aralık yüzde 12-15 bandı. Yüzde 15-17 ve yüzde 17 üstü diyenler de oran olarak listenin üst sırasında yer alıyorlar.
2020 yılının özellikle sonbahar aylarında piyasaların gündeminin ilk maddesi döviz kurunda yaşanan hareketler oldu. Merkez Bankası’nın düşük faiz politikası ve döviz rezervlerinin ekside olmasının etkisiyle dolar/TL, 8,50 gibi rekor seviyeleri gördü.
Ekonomi yönetiminde yaşanan değişim ile birlikte kur üzerindeki baskı azaldı ve kur 8,00 TL’nin altına gevşedi. 2021 yılına yönelik olarak CEO’ların beklentisine bakıldığında yaklaşık yüzde 50’lik kesim 8,00-9,00 TL beklentisi içinde. CEO’lar arasında 10 TL üstünü öngörenlerin oranı da yüzde 10,4’te.
Türkiye’de eylül ayında işsizlik oranı, geçen yılın aynı ayında yüzde 13,8 iken 1,1 puan azalarak yüzde 12,7 olarak gerçekleşti. Arındırılmış verilere göre genç nüfusta işsizlik oranı yüzde 24,3 olurken; tarım dışı işsizlik ise yüzde 14,7 seviyesinde gerçekleşti.
Görüldüğü üzere işsizlik oranı çift hanelerde devam ediyor. Peki 2021’de ne olacak? Anketimize katılan iş insanlarının 2021’de istihdamı artırma heyecanının düşük olduğu görülüyor. İş insanlarının neredeyse yarısı ilave istihdam planlamıyor. Hatta yüzde 8’lik bir kesim, istihdam azaltma düşüncesinde.
Pandeminin etkileri, önemli ihracat pazarlarımız olan AB ve ABD ile ilişkiler dikkate alındığında iş dünyasının büyüme planlarını yüzde 60,4 oranında iç pazar tarafında yaptığı görülüyor. İhracat tarafında ise pandeminin etkileri önemli olmaya devam edeceğe benziyor.
İhracat tarafında ikili ilişkiler, yapılacak ticaret anlaşmaları, dünya ticaret savaşları yakından izlenecek. Ancak en önemli başlık, en büyük ihracat pazarımız olan AB ile ilişkiler olmayı sürdürecek.
Son dönemde konuşulan başlıklardan biri de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ekonomi ve hukuk alanında reform söylemleri oldu. Bu söylemlerin anketimize yansımalarını da gördük.
Anketimize bu anlamda yanıt verenlerin yüzde 28,1’i yabancı partnerlerinden en çok yapısal reformlara yönelik sorular aldığını söylüyor. Yabancı partnerlerin sorduğu bir diğer önemli konu döviz kurlarındaki hareketlilik. Üçüncü sırada ise ABD ve AB ile ilişkiler var.
Kurda yaşanan yükselişler sonrasında ihracatın önemi daha da artmış durumda. Aşının bulunması ve pandeminin etkilerinin azalması ile birlikte, yaşanan siyasi sorunlara rağmen AB, CEO’ların öncelikli pazarı olmaya devam edecek.
Verilen yanıtlara bakıldığında; AB yüzde 62,6 payla ilk sırada yer alıyor. AB bölgesini, yüzde 12 payla Ortadoğu ve Kuzey Afrika takip ediyor. Üçüncü sırada ise Rusya ve Türk Cumhuriyetleri var. Latin Amerika, Kuzey Amerika ve Uzakdoğu hala ihracatçıların uzağında kalıyor.
Mart ayında ekonominin kapanması ve işlerin evlere taşınmasıyla birlikte dijitale yapılan yatırımların önemi daha da öne çıktı. Şirketler, işlerini hızlıca dijitale kaydırdı veya kaydırmak için yatırımlara soyundu. Bu durum 2021 yılında da devam edeceğe benziyor.
Anketimize katılan CEO’ların tamamının dijitale yatırım yapacağını görüyoruz. Cironun içinde yüzde 5-10 arası dijitale kaynak ayıracak olanlar yaklaşık yüzde 34 seviyesinde. Onu yüzde 28 ile yüzde 0-5 arasında yatırım yapacak olanlar takip ediyor.
11- AR-GE’YE KAYNAK AKTARIYORLAR
Günümüzde, teknolojiye, AR-GE’ye kaynak aktarmayan, katma değerli ürünler üretmeyen işletmelerin işinin zor olduğu aşikar. Anketimize verilen yanıtlara bakıldığında, yüzde 30,5’lik bir oranın yüzde 0-2 aralığında AR-GE’ye kaynak aktardığını görüyoruz. Yüzde 22,7’lik kesim ise AR-GE’ye kaynak aktarmadığını söylüyor.
Özellikle TL, dolara karşı en çok değer yitiren para birimlerinin başında geldi. Aşı çalışmalarına rağmen pandeminin olumsuz etkilerinin devam ettiği bir süreçte 2021 yılına giriyoruz. Peki nasıl bir 2021 yılı bekleniyor? Bu soruyu hazırladığımız anketle iş dünyasına sorduk. 225 patron ve CEO'nun 11 kritik başlıkta beklentilerini öğrendik.
İşte anketimizden çıkan sonuçlar...
27 Aralık 2020 – 10 Ocak 2021 tarihli sayıdan
1- EKONOMİYİ EN ÇOK PANDEMİ ETKİLEYECEK
2021 yılında ekonomiyi etkileyecek pek çok başlık olduğu aşikar. Bu nedenle anketimize katılan CEO’lardan önem sırasına göre üç başlığı işaretlemelerini istedik.
Pandemiden TL’de değer kaybına, ekonomik göstergelerdeki bozulmalardan küresel ekonomideki sorunlara ve jeopolitik risklere kadar pek çok konuda riskleri sıraladık.
Anketimize katılan CEO’ların verdiği yanıtların ağırlıklı ortalamasına bakıldığında ekonomiyi en çok etkileyecek başlığın pandemi olduğu görülüyor.
Pandemi sürecinin devam etmesi, yüzde 37 ile en yüksek oyu alan başlık. Onu yüzde 12 ile döviz kurlarında yeniden yükseliş yaşanması riski ve yüzde 10,7 ile ekonomideki büyümenin yavaş kalması ihtimali izliyor.
2- PANDEMİYE ABD İLE İLİŞKİLER DAHİL OLUR MU?
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de aşı çalışmalarına rağmen pandemi, gündemin ilk sırasında. Yaşanan yeni ataklarla birlikte kısıtlamalar, ekonomilerin belirli süreler için kapatılması gibi başlıklar gündemde. CEO’ların 2021 yılı için endişelerinin başında da pandemi sürecinin uzaması geliyor. Bu kriterde de önem sırasına göre üç şıkkı seçmesini istediğimiz CEO’ların verdiği yanıtlara bakıldığında yüzde 31 ile ilk sırada pandemi sürecinin uzaması geliyor.
Diğer bir başlık ise ABD ile ilişkiler. Zaten S-400’lerin alımı nedeniyle yaptırımlar gündemdeyken yeni başkan Joe Biden’ın bundan sonra nasıl bir politika izleyeceği merak konusu. Tabii ki CEO’ların 2021 gündemindeki diğer önemli başlık ekonomi. Enflasyon, döviz kurlarındaki yükseliş, işsizlikteki yükseliş eğilimi ve yavaş ekonomik büyüme yakından izlenecek.3- BÜYÜMEDE İYİMSERLİK VAR
Türkiye ekonomisi, 2020’nin ikinci çeyreğinde yüzde 9,9 gibi çok sert bir daralma yaşadıktan sonra son açıklanan üçüncü çeyrek verisinde önemli bir sıçrama yaptı ve yüzde 6,7 büyüme kaydetti. 2020 yılının yüzde 0 civarında bir oranla kapanması bekleniyor. 2021 yılına bakıldığında ise beklentiler biraz daha iyimser görünüyor.
Şöyle ki anketimize katılan iş dünyasının temsilcilerinin yüzde 48’i yüzde 2-4 arasında bir büyüme bekliyor. Onu yüzde 26 ile yüzde 0-2 arasında büyüme takip ediyor. Küçülme bekleyenlerin oranı ise sadece yüzde 5.
4- TEK HANELİ ENFLASYON HAYAL Mİ?
Türkiye’de tüketici fiyatları kasım ayında beklentilerin üzerinde yüzde 2,3 artış gösterirken, yıllık enflasyon ise yüzde 14 oranında gerçekleşti. Böylece yıl sonu için Merkez Bankası’nın hedefi olan yüzde 12,1 zora düştü.
2021 için ise TCMB’nin beklentisi yüzde 9,4 seviyesinde. Ancak anketimize katılan CEO’ların 2021 beklentisinde tek haneli enflasyon yok. En çok öne çıkan aralık yüzde 12-15 bandı. Yüzde 15-17 ve yüzde 17 üstü diyenler de oran olarak listenin üst sırasında yer alıyorlar.5- DOLAR KURUNDA YÜKSELİŞ EĞİLİMİ SÜRECEK
2020 yılının özellikle sonbahar aylarında piyasaların gündeminin ilk maddesi döviz kurunda yaşanan hareketler oldu. Merkez Bankası’nın düşük faiz politikası ve döviz rezervlerinin ekside olmasının etkisiyle dolar/TL, 8,50 gibi rekor seviyeleri gördü.
Ekonomi yönetiminde yaşanan değişim ile birlikte kur üzerindeki baskı azaldı ve kur 8,00 TL’nin altına gevşedi. 2021 yılına yönelik olarak CEO’ların beklentisine bakıldığında yaklaşık yüzde 50’lik kesim 8,00-9,00 TL beklentisi içinde. CEO’lar arasında 10 TL üstünü öngörenlerin oranı da yüzde 10,4’te.6- İSTİHDAM ARTIŞI SINIRLI
Türkiye’de eylül ayında işsizlik oranı, geçen yılın aynı ayında yüzde 13,8 iken 1,1 puan azalarak yüzde 12,7 olarak gerçekleşti. Arındırılmış verilere göre genç nüfusta işsizlik oranı yüzde 24,3 olurken; tarım dışı işsizlik ise yüzde 14,7 seviyesinde gerçekleşti.
Görüldüğü üzere işsizlik oranı çift hanelerde devam ediyor. Peki 2021’de ne olacak? Anketimize katılan iş insanlarının 2021’de istihdamı artırma heyecanının düşük olduğu görülüyor. İş insanlarının neredeyse yarısı ilave istihdam planlamıyor. Hatta yüzde 8’lik bir kesim, istihdam azaltma düşüncesinde.7- BÜYÜME İÇERİDEN Mİ GELİR?
Pandeminin etkileri, önemli ihracat pazarlarımız olan AB ve ABD ile ilişkiler dikkate alındığında iş dünyasının büyüme planlarını yüzde 60,4 oranında iç pazar tarafında yaptığı görülüyor. İhracat tarafında ise pandeminin etkileri önemli olmaya devam edeceğe benziyor.
İhracat tarafında ikili ilişkiler, yapılacak ticaret anlaşmaları, dünya ticaret savaşları yakından izlenecek. Ancak en önemli başlık, en büyük ihracat pazarımız olan AB ile ilişkiler olmayı sürdürecek.8- YABANCI YATIRIMCI REFORMLARI SORUYOR
Son dönemde konuşulan başlıklardan biri de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ekonomi ve hukuk alanında reform söylemleri oldu. Bu söylemlerin anketimize yansımalarını da gördük.
Anketimize bu anlamda yanıt verenlerin yüzde 28,1’i yabancı partnerlerinden en çok yapısal reformlara yönelik sorular aldığını söylüyor. Yabancı partnerlerin sorduğu bir diğer önemli konu döviz kurlarındaki hareketlilik. Üçüncü sırada ise ABD ve AB ile ilişkiler var.9- İHRACATTA AB AĞIRLIĞINI KORUYOR
Kurda yaşanan yükselişler sonrasında ihracatın önemi daha da artmış durumda. Aşının bulunması ve pandeminin etkilerinin azalması ile birlikte, yaşanan siyasi sorunlara rağmen AB, CEO’ların öncelikli pazarı olmaya devam edecek.
Verilen yanıtlara bakıldığında; AB yüzde 62,6 payla ilk sırada yer alıyor. AB bölgesini, yüzde 12 payla Ortadoğu ve Kuzey Afrika takip ediyor. Üçüncü sırada ise Rusya ve Türk Cumhuriyetleri var. Latin Amerika, Kuzey Amerika ve Uzakdoğu hala ihracatçıların uzağında kalıyor.10- DİJİTALİN ÖNEMİ ARTIYOR
Mart ayında ekonominin kapanması ve işlerin evlere taşınmasıyla birlikte dijitale yapılan yatırımların önemi daha da öne çıktı. Şirketler, işlerini hızlıca dijitale kaydırdı veya kaydırmak için yatırımlara soyundu. Bu durum 2021 yılında da devam edeceğe benziyor.
Anketimize katılan CEO’ların tamamının dijitale yatırım yapacağını görüyoruz. Cironun içinde yüzde 5-10 arası dijitale kaynak ayıracak olanlar yaklaşık yüzde 34 seviyesinde. Onu yüzde 28 ile yüzde 0-5 arasında yatırım yapacak olanlar takip ediyor.11- AR-GE’YE KAYNAK AKTARIYORLAR
Günümüzde, teknolojiye, AR-GE’ye kaynak aktarmayan, katma değerli ürünler üretmeyen işletmelerin işinin zor olduğu aşikar. Anketimize verilen yanıtlara bakıldığında, yüzde 30,5’lik bir oranın yüzde 0-2 aralığında AR-GE’ye kaynak aktardığını görüyoruz. Yüzde 22,7’lik kesim ise AR-GE’ye kaynak aktarmadığını söylüyor.
