"Lancet Countdown 2025 sağlık ve iklim değişikliği" başlıklı raporda iklim değişikliğinin insan sağlığı üzerinde oluşturduğu riskler, 124 ülkeden elde edilen verilerle incelendi.
İklim değişikliğinin sağlık üzerindeki etkilerinin eşi benzeri görülmemiş seviyelere ulaştığı ifade edilen rapora göre, iklim değişikliğinin sağlık üzerindeki risklerini ortaya koyan 20 göstergeden 12'sine ait veriler, son yıllarda rekor kırdı.
Sıcak hava dalgası görülen gün sayısı 2020-2024 arasında yılda ortalama 19 olarak tespit edilirken, iklim değişikliği olmasaydı bu günlerin 16'sı yaşanmayacaktı.
En savunmasız gruplardan olan 1 yaşından küçük bebekler geçen yıl 20,5 gün, 65 yaşından büyük yetişkinler ise 20,8 gün, rekor sayıda sıcak hava dalgasına maruz kaldı. Bu, 1986-2005 dönemiyle kıyaslandığında bebeklerin ortalama yüzde 389, yetişkinlerin ise yüzde 304 daha fazla sıcak hava dalgasına maruz kaldıkları anlamına geliyor.
Savunmasız nüfusta yaşanan artışın da etkisiyle 2012-2021 arasında yüksek sıcaklıkların neden olduğu can kaybı sayısı 1990'lara kıyasla yüzde 63 artarak 546 bine ulaştı.
- Aşırı yağışlar ve kuraklık
Raporda aşırı yağışlar ve kuraklık gibi afetlerin artan şiddetine de yer verildi. Buna göre insan sağlığını etkileyen ve doğal afetlere neden olan aşırı yağışlı günlerin görülme sıklığı, 2015-2024 arasında 1961-1990 dönemine göre dünya kara yüzeyinin yüzde 64'ünde arttı.
Küresel kara alanının yüzde 61'i geçen yıl aşırı kuraklıktan etkilendi. 1950'lerle kıyaslandığında kuraklıktan etkilenen alan büyüklüğünün yüzde 299 daha fazla olduğu saptandı.
Aşırı sıcaklıklar, yağış düzenlerinde değişimlere ve buna bağlı kuraklıklara neden olurken bu durumun tarımsal verimlilik, tedarik zincirleri ve tarım işçilerinin çalışma koşullarını tehdit ettiği vurgulandı.
Dünya genelinde 123,7 milyon daha fazla insanın orta veya şiddetli gıda güvensizliği yaşaması, sıcak hava dalgası yaşanan günlerin ve kuraklık yaşanan ayların artmasıyla ilişkilendirildi.
Raporda sıcak ve kurak iklim koşullarının orman yangını riskini de artırdığı belirtildi. Geçen yıl orman yangını dumanı kaynaklı partikül maddenin (PM2.5) yol açtığı hava kirliliği nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı 154 bini bularak rekor seviyeye ulaştı.
Değişen iklim koşulları, ölümcül bulaşıcı hastalıkların görülme tehdidini de artırıyor. Aedes albopictus ve Aedes aegypti türü sivrisineklerden kaynaklanan dang humması bulaşma potansiyelinin ortalaması 1951-1960'tan 2015-2024'e, her iki tür için sırasıyla yüzde 48,5 ve yüzde 11,6 arttı.
- "İklim değişikliği sadece doğayı değil insan biyolojisini de etkiliyor"
Artan hava sıcaklıklarıyla insan sağlığı arasındaki ilişkiye dair, AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Dr. Tarık Mecit, iklim değişikliğinin sadece doğayı değil, insan biyolojisini de doğrudan etkilediğini söyledi.
Son çalışmalara göre, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 80'inden fazlasının geçen 5 yılda en az bir kez aşırı sıcak dalgasına maruz kaldığını belirten Mecit, "Bu etki, toplumlarda ısı stresine neden oluyor ve strese bağlı kalp damar hastalıkları, solunum yetmezliği veya boşaltım sistemi gibi çok sayıda fizyolojik sorunu tetikliyor." dedi.
İnsan vücudunun normal şartlarda yüksek sıcaklığa fizyolojik bir yanıt verdiğine değinen Mecit, şöyle devam etti:
"Fakat bu fizyolojik yanıt termal stres kaynağıdır. Vücut ısıyı terleme veya damar genişlemesiyle atmaya çalışır. Ancak bu denge bozulduğundan, son yıllarda ısı çarpması oldukça popüler oldu. Isı çarpması, dehidratasyon ya da elektrolit bozuklukları... Çok duyarsınız 'bol bol sıvı tüketin', 'bol bol su için' gibi tavsiyeleri. Bunlar doğrultusunda kalp damar sistemi yetmezliğine kadar götürecek hastalıklara sebebiyet verebilir. Özellikle yaşlı bireylerde bu damar elastikiyetinin yaşa bağlı olarak azalması, terleme kapasitesinin düşmesi, kronik hastalıkları olanlar, diyabet, hipertansiyon, KOAH veya kalp hastalığı olan bireylerde ısıya bağlı ölüm oranlarını oldukça yüksek tutmakta."
Hemostatik denge veya bütüncül olarak vücut dengesinin bir sınırı olduğundan bahseden Mecit, artan hava sıcaklıklarına bağlı yaşanan ölümlerin, bu sınıra dayanıldığının bir göstergesi olduğunu kaydetti.
- Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığında iklim değişikliği etkisi
Sıcaklık artışının yüzyılın sonunda 2,7 dereceye ulaştığı bir senaryoda gıda üretiminin azalacağı ve var olan enfeksiyonların hızla yayılacağı uyarısında bulunan Mecit, özellikle Sivas ve çevresinde her yıl Kırım Kongo Kanamalı Ateşine bağlı olarak yaşanan 150 ila 200 ölümün temelinde yatan etmenin de iklim değişikliğine bağlı sıcaklık değişimleri olduğunun altını çizdi.
Yüksek hava sıcaklıklarının oluşturduğu risklerden kaçınmak için öncelikle dehidratasyona dikkat edilmesi gerektiği tavsiyesinde bulunan Mecit, sözlerini şöyle tamamladı:
"Yani vücuda bol bol sıvı göndermemiz gerekiyor. Bol su içilmesini, kafeinli ve alkolü içeceklerden özellikle uzak durulmasını tavsiye ediyoruz ki bunlar özellikle kalp damar sağlığını ciddi manada bozan, damar elastikiyetinin kaybolmasına sebep olan etmenler. Çalışma koşullarına bağlı olarak dışarıda çalışanlar varsa sıcak mevsimlerde, sıcak dönemlerde özellikle güneşin tepede olduğu durumlarda biraz daha dikkatli olunmasını tavsiye ediyoruz."
