Ölüm aylığı nasıl bağlanır? 2021 cenaze ödeneği ne kadar?

İÇİNDEKİLER

Ölüm aylığından sağlanan haklar ve yararlanma şartları
Ölüm sigortasından bağlanacak aylık nasıl hesaplanır?
Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması esasları
Aylık oranlarında indirim yapılması
Aylıkların alt sınırı
Hak sahiplerinin aylıklarının başlangıcı, kesilmesi ve yeniden bağlanması
Ölüm Aylığında Geriye Dönük Ödeme Almak Mümkün!
Cenaze Ödeneği ve Yararlanma Koşulları
Cenaze Ödeneğinden Yararlanabilmek İçin Gerekli Şartlar:
Cenaze Ödeneğine Kimler Hak Kazanabilir?
Cenaze Ödeneği Başvurusu ve Tutarı
BU HABERLER DE İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR

Ölüm aylığı kimlere verilir, nasıl hesaplanır? Ölüm aylığı nasıl bağlanır? Ölüm aylığında geriye dönük ödeme mümkün mü? 2021 cenaze ödeneği ne kadar? Cenaze ödeneği ve yararlanma koşulları neler? Ey Türkiye Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci ve uzman Selen Ertaş, ölüm aylığı ve cenaze ödeneği hakkında merak edilenleri yazdı….

Hizmet Akdi ve kendi adına çalışanlar için ölüm aylığı – cenaze ödeneği uygulaması

Ey Türkiye Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci

Son dönemde özellikle covid-19 vakalarından dolayı sigortalıların hayatlarını kaybetmesi ve geride kalanlara sağlanan hakların neler olduğu soruları gündeme sık sık gelmektedir. Bu haftaki yazı dizimizde hayatını kaybeden sigortalıların yakınlarına ölüm aylığının hangi şartlarda ve ne kadar verildiğine, hangi hallerde kesildiğine ve ayrıca cenaze ödeneğine ilişkin önemli detayları ele alacağız.

Ölüm aylığından sağlanan haklar ve yararlanma şartları

Sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine, bir diğer deyişle sigortalının geride kalan yakınlarına koşullar devam ettiği sürece SGK tarafından yapılan ödeme ölüm aylığı olarak ifade edilmektedir. Sigortalının hak sahipleri ise, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtildiği üzere eş, çocuk, anne ve babaya karşılık gelmektedir.

Ölüm sigortasından sağlanan haklar şunlardır:

• Ölüm aylığı bağlanması
• Ölüm toptan ödemesi yapılması.
• Aylık almakta olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi
• Cenaze ödeneği verilmesi

Ölüm aylığına hak kazanılabilmesi için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihin öncesi ve sonrası önem arz etmektedir. 2008/Ekim ayından sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için;

4/A ve 4/B sigortalıları için en az 1800 gün uzun vadeli sigorta kolları primi (malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi) bildirilmiş olmak, veya
Sadece 4/A’lılar( eski adıyla SSK’lılar) için her türlü borçlanma süreleri hariç olmak üzere az 5 yıldan beri sigortalı bulunup toplamda 900 gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olmak
4/B sigortalıları için her türlü prim borcunu ödemiş olmak
Sigortalının ölmeden önce malullük veya yaşlılık aylığına hak kazanmış olup işlemleri henüz tamamlanmamış olması veya aylık alıyor olması
Bağlanmış bulunan malullük vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı sigortalı olarak çalışmaya başlamaları nedeniyle kesilmiş olması
Yazılı talepte bulunmak şartları aranmaktadır.

4/A kapsamında olup 01.10.2008 tarihinden önce ölen sigortalıların 900 gün hesabında yurtiçi/yurtdışı her türlü borçlanılan süreler dikkate alınır iken yeni dönemde dikkate alınmamaktadır. Bu şart için borçlanma yapılmak istenilen tarih değil sigortalının 01.10.2008 tarihinden önce mi sonra mı öldüğü önem taşımaktadır.

Burada bir diğer önemli nokta da 4/A’lılar için 900 gün ile ölüm aylığı bağlanmasında en az 5 yıllık sigortalılık süresi aranırken, 1800 günden ölüm aylığı bağlanmasında ise sigortalılık süresi aranmamaktadır.

Ölüm sigortasında sigortalının ölümü tarihinde geçerli olan mevzuat hükümleri uygulanmaktadır. 4/B sigortalıları için yukarıda belirtilen 1800 gün MYÖ primi bildirim şartı 01.10.2008 tarihinden sonra ölen 4/B sigortalıları için geçerlidir.

Dönemsel olarak;

01.10.1972-03.10.2000 devresi için 3 yıl, 4.10.2000-8.8.2001 devresi için 5 yıl, 9.8.2001-01.8.2003 devresi için 3 yıl ve 02.8.2003- sonrası için 5 yıl prim ödenmiş ve borç bulunmaması gerekir.

Ölüm sigortasından bağlanacak aylık nasıl hesaplanır?

Ölen sigortalının prim ödeme gün sayısı 4/B sigortalıları için 9000 günden az ise hak sahiplerime bağlanacak aylık 9000 gün üzerinden, 9000 günden fazla ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden aylık bağlanır. Ancak 4/A sigortalıları için 9000 gün 7200 olarak uygulanır. 9000 günün aylık bağlama oranı %50, 7200 günün aylık bağlama oranı ise %40’tır.

Ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması esasları

Ölüm aylığı, vefat eden sigortalının eşine, çocuklarına ve anne ve babasına ödenmektedir.

Vefat eden sigortalının eşine aylık bağlanabilmesi için, ölüm tarihinde sigortalının eşi ile yasal evlilik bağı bulunmalıdır. Eşlerin dini nikahla evlenmiş olmaları veya birlikte yaşamaları hak sahipliği için yeterli değildir. Boşanma davası devam ederken vefat eden sigortalının mirasçıları tarafından boşanma davasına devam edilmemiş ise evlilik boşanma ile değil ölüm ile sonlandığından geride kalan eşe aylık/gelir bağlanacaktır.

Sigortalının dul eşine %50’si, aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almıyor olması halinde ise %75’ine aylık bağlanır.

Vefat eden sigortalının çocuklarını ise ölüm aylığı almaları bakımından kız çocukları, erkek çocukları ve malul çocuklar olarak üç grupta incelemek mümkündür:

Erkek çocuklara ölüm aylığı bağlanması için 5510 veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olma şartı dışında öğrenci değilse 18, orta öğrenim görmesi halinde 20 ve yükseköğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış olması gerekir. Erkek çocuğun yükseköğrenime devam ederken örneğin 22 yaşında evlenmesi veya 4/A kapsamında işe girmesi halinde aldığı ölüm aylığı kesilmez. Ancak 3308 sayılı Çıraklık Kanunu kapsamındaki okullar ortaöğretim olarak kabul edilmediğinden, 18 yaşından büyük aday çırak, çırak ve işletmelerde söz konusu kanuna tabi olarak öğrenim gören erkek öğrencilere ölüm aylığı bağlanmaz.

Kız çocuklarına aylık bağlanabilmesi için 5510 veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olma şartı dışında bunların yaşları ne olursa olsun evli olmaması, evli olmakla birlikte sonradan boşanmaları veya dul kalması şarttır. Kız çocuklarının hak sahipliğinde belli yaşlara kadar öğrenci olma şartı aranmamaktadır. Eşinden boşandığı halde boşandığı eşiyle fiilen yaşadığı tespit edilen kız çocuklarının ölüm aylığı kesilir.

Malul çocuklarına aylık bağlanabilmesi için 5510 veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olma şartı dışında Kurum sağlık kurulu kararı ile çalışma gücünü en az %60 oranında yitirip malul olduğu anlaşılan kız ve erkek çocuklarına bağlanır. Malul çocuklarda yaş, öğrencilik niteliği ve bekar olma şartı aranmaz.

Çocukların genel aylık bağlanma oranı %25’tir. Ancak sigortalının ölümü ile ana-babasız kalan ve kendisinden başka aylık alan bulunmayan çocuklara %50 oranında aylık bağlanır.

Anne ve babaya ölüm aylığı bağlanabilmesi için gerekli koşullara bakıldığında, öncelikle anne ve/veya baba 65 yaşın altında ise, ölen sigortalının hak sahibi eş ve çocuklarından geriye artan hisse olması şartının olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca anne ve/veya babanın her türlü kazanç ve irattan elde etmiş oldukları gelirleri asgari ücretin net tutarından (2.825,90 TL) az olmak zorundadır. Yine anne ve/veya babaya ölen çocuklarından ölüm aylığı bağlanabilmesi için, diğer çocuklarından hak kazanılan gelir/aylıklar hariç olmak üzere, gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması da şarttır.

Anne ve/veya baba 65 yaşın üstünde ise, yukarıda belirtilen şartları taşımaları halinde ölen sigortalının hak sahibi eş ve çocuklarından geriye artan hisseye bakılmamakta, artan hisse olmasa bile ölüm aylığı bağlanmaktadır.

Ana-babanın aylık bağlama oranı toplam %25’tir. Aylık bağlamada her ikisi ayrı ayrı değerlendirilir. Örneğin babanın kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylığı olduğu için babaya aylık bağlanmaz iken, annenin talep etmesi ve aranan şartları sağlaması halinde anneye baba sağ iken bile aylık bağlanacaktır ve aylıktaki hisse yine %25 olacaktır.

Aylık oranlarında indirim yapılması

Ölüm aylığından yararlananların hisseleri farklıdır. Hak sahiplerine bağlanan aylıkların toplamı sigortalının aylığını aşarsa bunların aylıkları hisseleriyle orantılı olarak azaltılır. Çünkü bu aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını hiçbir şekilde geçemez.

Aylıkların alt sınırı

5510 sayılı Kanuna göre sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle belirlenen ortalama aylık kazancın % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40’ından az olamaz.

Hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının %80’inden, hak sahibi iki kişi ise %90’ından az olamaz. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince bağlanan kısmı aylıklar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz.

Hak sahiplerinin aylıklarının başlangıcı, kesilmesi ve yeniden bağlanması

Ölüm sigortasından sigortalının hak sahiplerine bağlanacak aylıklar;

a) Sigortalının ölüm tarihini,
b) Hak sahibi olma niteliğinin ölüm tarihinden sonra kazanılması halinde, bu niteliğin kazanıldığı tarihi, takip eden ay başından itibaren başlatılır. Aylık bağlanması için sigortalının prim borçlarının ödenmiş olması gerekir.

Ölüm Aylığında Geriye Dönük Ödeme Almak Mümkün!

Ölüm aylığı alabilmek için yukarıda bahsedilen şartları sağlamak ve SGK’ya yazılı olarak başvurmak gerekmektedir. Eğer kişi ölüm aylığı hak etmesine rağmen SGK’ya başvuru yapmadıysa ölüm aylığı otomatik olarak bağlanmamaktadır. Bu durumda yazılı başvuru şartı aranmaktadır.

Ölen sigortalı ölüm aylığı şartlarını taşımasına rağmen hak sahipleri tarafından SGK’ya başvuruda bulunulmadıysa ölüm aylıkları 5 yıl geriye dönük olacak şekilde talep edilebilmektedir. Fakat 5 seneden önceki yıllar için ölüm aylığı talep etme imkânı bulunmamaktadır.

Cenaze Ödeneği ve Yararlanma Koşulları

Ölüme bağlı haklardan biri olan cenaze ödeneği SGK’nın yönetim kurulu tarafından belirlenen, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı’nca onaylanan tarife dikkate alınarak ölen sigortalının ailesine bir defa yapılan yardımı ifade etmektedir.

Cenaze Ödeneğinden Yararlanabilmek İçin Gerekli Şartlar:

• İş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya
• Sürekli iş göremezlik geliri, malullük veya yaşlılık aylığı almakta iken veya
• Adına en az 360 gün uzun vadeli sigorta kollarını ifade eden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının hak sahiplerine ödenir.

En az 1 yıllık uzun vadeli sigorta primi bulunanların geride kalanlarına ödenek verilebilmesi için ölen sigortalının ölüm tarihinde sigortalı olmasına gerek bulunmamaktadır. Dolayısıyla SGK tarafından prim ödeme gün sayısının hesabında kişinin aralıklarla da olsa toplam prim ödeme gün sayısının 360’ı geçip geçmediği dikkate alınmaktadır.

Cenaze Ödeneğine Kimler Hak Kazanabilir?

Esas itibarı ile cenaze ödeneğine ölüm aylığına hak kazananlarda olduğu gibi ölen sigortalının eşi, çocukları, bunlar yok ise anne ve baba hak kazanmaktadır. Ancak cenaze ödeneğinin ölüm aylığından bu noktadaki farkı, cenaze ödeneğinde kardeşlere de ödenek sağlanırken ölüm aylığında kardeşlere kanun koyucunun bir hak tanımadığıdır.

Cenaze, söz konusu kişilerin haricinde gerçek ya da tüzel kişilerce kaldırılırsa, masraflar gerçek veya tüzel kişilere SGK tarafından ödenmektedir. Bu durumda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı tarafından onaylanan tarifeyi geçmeyecek şekilde belgelerle kanıtlanan masraflar, masrafı yapan gerçek ya da tüzel kişilere ödenmektedir.

Cenaze Ödeneği Başvurusu ve Tutarı

Cenaze ödeneği başvurusu, hak sahipleri tarafından ölüm tarihini gösteren bir dilekçe aracılığıyla sosyal güvenlik il müdürlüğüne veya sosyal güvenlik merkezine yapılmaktadır. Sigortalının ölüm tarihinin nüfus kütüğüne işlenmemiş olması gibi durumlarla karşılaşılabilmektedir. Böyle bir durumda hak sahiplerince verilecek dilekçede ilgili makamlar tarafından düzenlenen ve kişinin ölüm tarihini belirten ölüm belgesinin SGK’ya teslim edilmesi gerekmektedir.

Cenaze ödeneğinin tutarı ise her sene bir önceki sene için TÜİK Başkanlığı tarafından açıklanan TÜFE değişim oranı göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. Bu doğrultuda 2021 yılı için belirlenen cenaze ödeneği tutarının 918,00 TL olduğunu vurgulamakta fayda bulunmaktadır. Cenaze ödeneğindeki zaman aşımı ise, ödenek hakkının doğduğu tarihten itibaren 5 yıldır.