ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşında yeni kriz geçtiğimiz hafta nadir toprak elementleri üzerinden patlak verdi. Çin, bu elementlerin ihracatına yönelik kısıtlamaları artırınca, ABD Başkanı Donald Trump ekonomik misilleme tehdidinde bulundu. Aslında sanılanın aksine 'Nadir toprak elementleri' ifadesinde geçen 'nadir' tanımı doğadaki azlıklarından çok işlenerek kullanıma hazır hale getirmenin zorluğundan kaynaklanıyor. Peki, nedir bu nadir toprak elementleri?
NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ NEDİR?
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı'nın sitesinde nadir toprak elementleri için şu bilgi veriliyor:"Nadir toprak elementleri (NTE) kimyasal, manyetik ve optik özelliklere göre benzer özellikler gösteren 15 tane lantanit ile itriyum ve skandiyumdan oluşan 17 elementtir.
Kullanım alanları nedeniyle NTE'ler modern malzeme ve enerji teknolojilerinin vazgeçilmezidir. Malzeme üretiminde ağırlıkça kullanım miktarlarının az olmasına karşın malzemeye kazandırdığı üst düzey mekanik, manyetik, elektrik ve optik özellikler nedeniyle nadir toprak elementleri malzemenin vitamini ve malzemenin tohumu olarak nitelendirilmektedir.
Kullanım alanları değerlendirildiğinde mıknatıslar ve alaşımlar öne çıkmaktadır. Belirtilen mıknatıslar elektrikli motorlarda ve rüzgar türbinlerinde kullanılmaktadır. Özellikle yeni nesil rüzgar türbinlerinde NTE’lere daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır.
NTE piyasaları için yapılan gelecek projeksiyonlarında, emisyon ve çevre regülasyonlarının sıkılaşmasıyla çevre dostu enerji üretim sistemlerine (rüzgar enerjisi, katı oksit yakıt pilleri ve elektrikli araçlar) artan talebin, gelecekte NTE'lere olan talebi de artıracağı öngörülmektedir"
NEREDE KULLANILIYOR?
CNN'nin analizine göre nadir toprak elementleri; akıllı telefonlardan elektrikli araç bataryalarına, F-35 savaş uçaklarından MR cihazlarına kadar birçok modern teknolojide kritik rol oynuyor. Yukarıda da bahsettiğimiz bu 17 metalik element — skandiyum, itriyum ve 15 lantanit — aslında doğada bol bulunuyor ancak çıkarılması ve işlenmesi hem pahalı hem de çevreye zararlı.
Bu yıl Milli İstihbarat Akademisince, "Nadir Toprak Elementleri ve Türkiye: Jeopolitik Satrançta Yeni Dinamikler ve Aktörler" başlıklı bir analiz yayımlanmıştı. Analizde "ABD, ağır NTE'de tamamen dışa bağımlı. Bir F-35 savaş uçağı için yaklaşık 410 kilogram, Arleigh Burke sınıfı destroyer için 2,36 ton ve Virginia sınıfı denizaltı için 4,17 ton NTE gereksinimi olduğu herhangi bir arz kesintisinin ABD'nin caydırıcılık mimarisi üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir" yorumu var.
ÇİN'İN EZİCİ ÜSTÜNLÜĞÜ VAR
Uluslararası Enerji Ajansı’na göre dünya üretiminin %61’i Çin’de yapılıyor, işleme sürecinde ise Pekin’in payı %92’ye ulaşıyor. CNN'e göre ABD’nin bu alandaki tek aktif madeni Kaliforniya’da bulunuyor ve çıkarılan ağır nadir toprak elementleri bile bugüne kadar ayrıştırma için Çin’e gönderiliyordu.
TİCARET SAVAŞINDA YENİ KOZ
Çin, son düzenlemeyle holmiyum, erbiyum, tulyum, europiyum ve iterbiyum gibi elementleri de ihracat lisansı zorunluluğu kapsamına aldı. Bu adım, Çin’in nadir toprak ihracatını toplamda 12 elementle sınırladığı anlamına geliyor. Ayrıca bu elementlerin üretim teknolojilerinin ülke dışına çıkarılmasına da kısıtlama getirildi.
ABD'NİN BAĞIMLILI ARTIYOR
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’na göre, 2020–2023 arasında ABD’nin ithal ettiği nadir toprak bileşenlerinin %70’i Çin’den geldi. Bu nedenle Pekin’in yeni kısıtlamaları, Trump yönetimi tarafından ekonomik bir silah olarak değerlendiriliyor.
