Global piyasalarda bini aşkın sanal para ortaya çıkarken, piyasa değeri 150 milyar doları aştı. Güvenilirliği konusunda tartışmalar olsa da sanal paraların ve blockchain teknolojisinin önümüzdeki süreçte de popülerliklerini artırması bekleniyor.
GÖZDE YENİOVA
gyeniova@ekonomist.com.tr
Bir taraftan 2009’da cüzi bir parayla yapılan bir yatırımın milyonlarca dolara ulaşmasının öykülerini gazetelerde okuduğumuz gibi, tepe seviyelerde yapılan yatırımların birkaç ay içinde yarı yarıya düşmesine ilişkin hayal kırıklıklarına da tanıklık edebiliyoruz.
Bitcoin’den bahsediyoruz… Geçen yıl gerçekleştirdiği hızlı yükselişiyle sanal paranın popüler olmasına yol açan bitcoin, hiçbir merkezi otoriteye bağlı olmamasıyla dikkat çekiyor. Ön planda olan bitcoin olsa da aslında tek sanal para birimi o değil.
Geçen yıl bin 400’e yakın sanal para çeşidi ortaya çıktı. Günümüzde bitcoin dışında oldukça popüler hale gelen ve altcoin olarak ifade edilen Ethereum, Ripple,Litecoin, Namecoin, Primecoin, Zcash gibi birçok yeni sanal para birimi ve onların yanında blokzinciri olarak tanımlanan blockchain teknolojisi mevcut. Güvenirliliği konusunda tartışmalar olsa da sanal paraların ve blockchain teknolojisinin popülerliklerini artırması bekleniyor.
150 MİLYAR DOLARI AŞTI
Temelde üç farklı kripto (şifreli) para çeşidi oluşmuş durumda. Bunlar; para birimi olarak kullanılanlar, servislere erişim sağlamak için kullanılan jetonlar (token modeli) ve hisse senedi gibi olanlar. Halen birkaç ülke dışında resmi bir statü kazanmasa da benzer teknolojiyi kullanan kripto para biriminin piyasa değeri şimdiden 150 milyar doları aştı.
Bitcoin gibi kripto paraların en temel iki özelliği var. Birincisi arkasında, kamu kurumu, banka, ödeme sistemi şirketi gibi merkezi bir otoritenin, yapının bulunmaması. Sistem, açık kaynak ve isteyen kendi kripto parasını yaratabiliyor.
ÇALIŞMA GRUBU OLUŞTURULDU
Tartışmalar sürse de bitcoin gibi sanal paraların uzun vadede her yerde olması, bankaların da bunu kullanması ve buradan yeni ürünlerin çıkması bekleniyor. Türkiye’de de kabaca 60 binin üzerinde bitcoin hesabı olduğu biliniyor ve bunlar organize piyasada değil.
Bu nedenle sanal paraların belli bir düzenleme altına alınması bekleniyor. Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya, henüz bitcoin ve benzeri uygulamalara ilişkin doğrudan herhangi bir yasal düzenleme bulunmadığını belirterek, sanal para düzenlemeleri ile ilgili bir çalışma grubu kurulduğunu açıkladı. Borsa İstanbul’un da BIST-coin ve altına dayalı bitcoin ürünü üzerinde çalıştığı konuşuluyor.
Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, TCMB ve SPK’nın konuyu değerlendirdiğini vurgulayan KPMG Türkiye Vergi Bölümü Başkanı Abdulkadir Kahraman, bitcoin’in ‘menkul kıymet’, ’emtia’ veya ‘para’ olarak tanımlanması alternatifleri üzerinde durulduğunu belirtiyor.
BLOKZİNCİRİ TEKNOLOJİSİ
Kripto paranın arka planındaki teknoloji olan blockchain ise merkezi bir kontrolü olmayan dağıtık bir veri tabanı. Blockchain, bitcoinle ilgili olarak gerçekleştirilen tüm işlemlerini kayıt altına alan bir kayıt defteri olarak tanımlanıyor. Blockchain sistemi kullanıcılarına güvenilir bir ortam sunarak dijital işlemlerin sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlıyor.
Blockchain teknolojisi, varlıkları aracılara ihtiyaç duymadan, açık bir ağ üzerinden herkesin erişimine sunuyor. Kayıtların değiştirilemediği ve geri alınamadığı bir veri tabanı olarak ifade edilen bu teknoloji, zincirleme bir modelle inşa ediliyor ve takip edilebiliyor.
Avrasya Blockchain ve Dijital Para Araştırmaları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Av. Kadir Kurtuluş, Türkiye’de mevzuat çalışmalarının hızlıca yapılmasını ve bu teknolojinin yayılması, araştırılması ve geliştirilmesini amaç ettiklerini söylüyor.
Kadir Kurtuluş, “Blockchain; önümüzdeki yıllarda tüm bankacılık işlemleri, tapu devirleri, ödeme sistemleri, değerli taşlar, telif hakları ve diğer hakların korunması, e-devlet çalışmaları, yerel ve genel seçimler, sağlık hizmetleri, e-ticaret, dijital sözleşmeler ve daha birçok alanın teknolojik altyapısı olacak” diyor.
SİSTEM NASIL İŞLİYOR?
Öncelikle bitcoin’i kullanacak kişiler bilgisayarlarına veya akıllı telefonlarına dijital bir cüzdan yüklüyor. Bu cüzdan bitcoin alıp, transfer etmek için gereken şifreleme teknolojilerini sağlıyor. Public Key ve Private Key denilen tekniklerle, bir borsanın veya onun aracılık ettiği birinin cüzdanından, o günkü fiyat üzerinden kendi cüzdanınıza bitcoin alım işlemini başlatıyorsunuz.
Bu işlem talebi aynı anda dünyadaki tüm madenci sunuculara sizin anahtarlarınızla şifrelenerek yayınlanıyor. Madenciler bu talebi, blokzincirine kayıt etmek için özel ve belirlenmiş bir şifreleme tekniklerini kullanarak yeni bir blok oluşturup zincire ekliyor. Bu tek blokzinciri sayesinde tüm işlem geçmişleri iç içe geçiyor ve bu çıktıların tamamen rastlantısal verilerle oluşturulması nedeniyle geriye doğru değiştirilmesi neredeyse olanaksız hale geliyor.
BANKALAR KULLANIYOR
Türkiye’de uluslararası borsalar da işlem gören bir kripto para şu an için yok. Fakat buna yönelik projeler var. Blockchain girişimi Copyrobo, kripto para birimi çıkartma aşamasında. Copyrobo, tüm dünyada işlemlerde kullanılabilecek kripto para arzını yakında gerçekleştirecek.
Türkiye’de son dönemde özellikle bankalar tarafından bu teknoloji kullanılmaya başlandı. Örneğin Akbank, uluslararası para transferinde blockchain teknolojisini kullanan teknoloji şirketi Ripple ile anlaştı. Akbank Direkt Bankacılıktan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Tolga Ulutaş, “Blockchain teknolojisiyle müşterilerimize yenilikçi dijital ürünler sunmaya devam edeceğiz.
Bu yıl Ripple teknolojisini önce kurumsal ardından da bireysel müşterilerimizin işlemlerinde kullanacağız. Hız ve şeffaflığı artırırken, maliyetleri de düşürerek para transferi dahil birçok alanda yeni bir dönem açacak” diyor.
ABank da iştiraki olduğu Katarlı The Commercial Bank ve grup bankaları Umman Ulusal Bankası (NBO) ve Birleşik Arap Bankası (UAB) ile Mısır ve Hindistan’dan bankalarla kurduğu ortaklık sonucu, blockchain teknolojik altyapısını kullanarak uluslararası para transferi gerçekleştirdi.
Bankaların dışında ödeme sistemleri şirketleri de bu sistem için istekli. Bankalararası Kart Merkezi’nin (BKM) yeni yıl gündeminde blockchain sistemi yer alırken, iyzico da bu konuda girişim yapacaklar arasında. iyzico CEO’su Barbaros Özbugutu, “Sektörde bizi blockchain üzerinden servis geliştiren yeni girişimler bekliyor. Bizim de blockchain ile projelerimiz var” diyor.
