Rusya'nın Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesindeki Donetsk ve Luganks'ta ayrılıkçıların bağımsızlığını tanıması ve askeri harekat başlattığını duyurması gözleri bölgeye çevirdi. İnternette ise Donbas bölgesi, Donetsk ve Lugansk nerede? Rusya için neden önemli? Kriz neden çıktı? gibi sorular çok arananlar arasında. İşte Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilime yol açan, tüm dünyayı tedirgin eden Donbas bölgesinde, Donetsk ve Lugansk'ta yaşananlar:
Peki, Donbas, Donetsk ve Lugansk nerede? Donetsk ve Lugansk şehirleri Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinde. Donbas'ın yaklaşık üçte birindeki Rus ayrılıkçılar tek taraflı Lugansk Halk Cumhuriyeti ve Donesk Halk Cumhuriyeti ilan etmişti; her iki ayrılıkçı yapı Ukrayna ve Batı ülkeleri gibi Rusya tarafından da tanınmıyordu. Ancak Putin, 21 Şubat'ta ayrılıkçı yönetimleri tanıması tüm dünyada tansiyonu yükseltti. Putin, açıklamasında Ukrayna'nın tarihsel olarak Rus toprağı olduğunu söyledi.
Putin, 22 Şubat'ta yaptığı açıklamada Ukrayna’da 2013’teki protesto gösterileri sonucu gerçekleşen iktidar değişikliğini “darbe” olarak nitelendirdi. Putin, “Biz tüm komşularımızla ilişkilerimizi geliştirmek istiyoruz. Ukrayna’da ise durum farklı. Maalesef bu ülkenin toprakları üçüncü ülkelerce Rusya’ya tehdit oluşturmak için kullanılıyor. Olay sadece bundan ibaret.” dedi.
'VAR OLDUKLARI SINIRLAR İÇİNDE TANIYACAĞIZ'
Kremlin Sözcüsü Peskov ise Rusya'nın, ayrılıkçı Donetsk ve Lugansk için hangi sınırlar içerisinde tanıyacağına dair yaptığı yorumda, "Var oldukları ve ilan edildikleri sınırlar içinde tanınacaklar." ifadesini kullandı.
Peki, kriz adım adım nasıl geldi?
Kasım 2021'de Moskova yönetiminin, Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesine ilişkin aldığı bir karar aslında bugünlerin ayak sesi gibiydi. Çünkü o dönem Putin'in imzaladığı kararnameyle Rus hükümeti, Ukrayna’nın doğusunda Rusya yanlısı ayrılıkçıların kontrolü altındaki Donetsk ve Lugansk bölgelerine ait ürünlerin Rusya pazarında Rus ürünleriyle denk statüye sahip olmasına yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapma kararı almıştı.
Yine o dönem eski Ukrayna Dışişleri Bakanı Pavel Klimkin, Ukrayna merkezli ICTV kanalına yaptığı açıklamada, karara tepki göstererek “Bu çok hızlı bir entegrasyon için gerekli şartların yaratılması anlamına geliyor. Bir elektrikli süpürge gibi, işgal altındaki bölgelerin ekonomisi Rusya’ya sürükleniyor.” demişti.
Rus uzmanlar, söz konusu kararla Donbas’taki temel ürünlerin Rus pazarındaki zincir marketlerde daha fazla yer alacağını, bölgedeki kömür ve metal ürünlerinin de Rusya tarafından daha kolay ithal edileceğine işaret etmişti.
Bölgede metalurji ürünleri, dizel lokomotifler ve endüstriyel ekipmanlar da üretiliyor.
AA'nın 17 Kasım 2021 tarihli haberine göre bölgede toplam 60 milyar ton kömür rezervi olduğu tahmin ediliyor. Ukrayna’da kömür üretimi 2013’te 84 milyon düzeyinde gerçekleşirken, 2014’te Rusya yanlısı ayrılıkçıların bağımsızlık ilanından önce ülkedeki kömürün yüzde 75’i Donetsk ve Lugansk’ta üretiliyordu.
2014'e kadar Donbas bölgesinde ürünlerin ihracatı, Ukrayna'nın tüm ihracatının yüzde 30'unu kapsıyordu.
Putin tarafından 2018’de imzalanan bir başka kararnameyle Donbas bölgesinde yaşayanların pasaport, doğum-ölüm gibi çeşitli belgelerinin Rusya’da kabul edilmesine karar verilmişti. Rusya İçişleri Bakanlığı, 2021 şubatta bölgeden 600 binden fazla kişiye Rus pasaportu verildiğini açıklamıştı.
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, mayıs 2021'de yaptığı açıklama da benzer durumun daha önce Kırım'da yaşandığını ve bu durumun "ilhaka doğru ilk adım" olduğunu ifade etmişti.
Eylülde Rus pasaportu alanlar, Rusya parlamento seçimleri için çevrim içi olarak bölgede oy kullanılabildi ve Ukrayna buna tepki gösterdi. Bununla birlikte Rusya'nın Donbas bölgesine ekonomik ve sosyal desteklerin yanı sıra askeri alanda da destek verdiği biliniyor.
Putin'in 2021'de imza attığı kararname sonrası Doktrin Siyasal Çalışmalar Merkezi Uluslararası Siyaset Bölümü Koordinatörü Denis Moskalik, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kararnamenin Donbas'ın Rusya'ya entegrasyon sürecinin yasallaştırılması olduğunu belirterek ayrılıkçıları desteklemek için benzer adımların uzun süredir uygulandığını söylemişti.
Doktrin Siyasal Çalışmalar Merkezi Güvenlik Politikası Bölüm Başkanı Gleb Parfenov, kararnamenin defakto ilhakın bir parçası olduğunu ifade etmişti.Parfenov, yasal olarak tamamlanmamış olsa da pratik açıdan bölgenin Rusya tarafından ilhak edildiğini aktarmıştı.
Peki, Rusya ile Ukrayna'yı savaşın eşiğine getiren kriz ne zaman başladı? Anadolu Ajansı krizin tarihçesini şöyle derliyor:
Kriz 2013'e uzanıyor. Dönemin Rusya yanlısı Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in, Avrupa Birliği (AB) ile daha fazla ekonomik entegrasyon amaçlayan bir anlaşmayı reddetmesi üzerine Kasım 2013'te başkent Kiev'de protestolar başladı.
Güvenlik güçlerinin sert müdahalesinde 100'ü aşkın göstericinin öldürüldüğü "meydan olaylarının" ardından protestolar şiddetlenirken, Yanukoviç Şubat 2014'te ülkeden kaçmak zorunda kaldı.
Yine bu süreçte Rus kökenli nüfusun yoğun bulunduğu Donbas bölgesinde Şubat 2014'te ayrılıkçı gruplar ağır silahlarla hükümet güçlerine saldırdı. Yanukoviç'in ardından kurulan geçici hükümet, AB ile Birliğe üyelik yolunda ilk adım olarak görülen bir ticaret anlaşması imzaladı.
Rus birliklerinin Mart 2014'te Ukrayna toprağı olan Kırım'ı işgal etmesi, uluslararası ve bölgesel tepkiye neden oldu. İşgalin ardından yapılan tartışmalı referandumla Rusya yarımadayı yasa dışı ilhak etti.
Bu süreçte Putin, Kırım ve Ukrayna'nın güneydoğusundaki Rus vatandaşlarının ve Rusça konuşanların haklarının korunması gerektiğini iddia etti. Nitekim 11 Mayıs 2014'te Donbas'taki Rusya yanlısı ayrılıkçılar, halk oylamasıyla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti isminde iki ayrı sözde yönetim oluşturdu.
25 Mayıs 2014'teki devlet başkanlığı seçimini, "meydan olaylarını" desteklediği belirtilen Petro Poroşenko kazandı. Poroşenko, Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü koruyacaklarını, Kırım'ı geri alacaklarını söyledi. Devlet Başkanlığı seçiminde, ayrılıkçıların bölgesinde oy kullanılmadı.
Temmuz 2014'te Malezya Hava Yollarına ait bir uçağın Ukrayna hava sahası üzerinde vurulması ve yaklaşık 300 kişinin hayatını kaybetmesi, krizi başka bir boyuta taşıdı. İncelemelerin ardından uçağın düşürülmesinde Rus yapımı karadan havaya atılabilen bir füzenin kullanıldığının ortaya çıkması, Rusya'yı ABD ve AB ile karşı karşıya getirdi.
Eylül 2014 ile Şubat 2015 arasında Normandiya Dörtlüsü olarak bilinen Rusya, Ukrayna, Fransa ve Almanya, nihayetinde birliklerin ilerlemesini durduran ve savaşın tonunu önemli ölçüde azaltan Minsk anlaşmalarının birkaç tekrarını imzaladı. Ancak anlaşmalar uygulanamadı ve çatışmalar binlerce askerin karşı karşıya geldiği bir siper savaşına dönüştü.
Ocak 2018'de aralarında çok sayıda Rus yetkilinin bulunduğu 21 kişiye ve çatışmayla ilişkisi olduğu düşünülen 9 şirkete çeşitli yaptırımlar uygulayan ABD, martta ise Ukrayna'ya tanksavar silah satışını onayladı.
Nisan 2019'da eski bir komedyen olan Vladimir Zelenskiy, Donbas'ı ülkeye yeniden katma vaadiyle büyük bir çoğunluk tarafından Ukrayna Cumhurbaşkanı seçildi.
Fransa’nın başkenti Paris’te 9 Aralık 2019’da Normandiya Dörtlüsü Liderler Zirvesi yapılmasının ardından çatışmalar bir nebze azalsa da kısa süre sonra yeniden alevlendi.
Rusya'nın Ekim 2021'de Ukrayna sınırına asker ve askeri teçhizat yığmaya başlaması üzerine dünya kamuoyu olası bir işgalin kapıda olduğu düşüncesiyle yeniden hareketlendi. Aralık ayında ise Rusya Dışişleri Bakanlığınca yapılan açıklamada, Rus askerlerinin geri çekilmesi için Ukrayna'nın NATO'ya katılmaması ve Doğu Avrupa'ya konuşlandırılan NATO birlikleri ve askeri teçhizatın azaltılması gerektiği bildirildi.
Bu talepler ABD ile NATO tarafından reddedilirken, gerilim tırmandı.
Yıl sonunda sınırda 100 binden fazla askerin konuşlandığı iddia edilirken, Amerikalı yetkililer 2022'nin başında işgalin gelebileceğini savundu.ABD, bu ayın başında yaklaşık 3 bin askeri Polonya ve Romanya'ya gönderdi, ABD birliklerinin Ukrayna'ya girmeyeceği kaydedildi.
22 Şubat'ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in, Rusya'nın sözde Donetsk ve Luhansk halk cumhuriyetlerini tanınmasına imkan veren iki kararnameyi imzalaması ve bölgeye barış gücü gönderme kararı almasıyla yaklaşık 8 yıldır süren kriz yeni bir evreye geçti.
2014'ten bu yana Rusya yanlısı ayrılıkçılar ile Ukrayna ordusu arasındaki çatışmada yaklaşık 15 bin kişi ölürken, neredeyse bu sayının iki katı yaralının olduğu tahmin ediliyor.
DONBAS BÖLGESİ, LUGANSK VE DONETSK NEREDE?
Peki, Donbas, Donetsk ve Lugansk nerede? Donetsk ve Lugansk şehirleri Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinde. Donbas'ın yaklaşık üçte birindeki Rus ayrılıkçılar tek taraflı Lugansk Halk Cumhuriyeti ve Donesk Halk Cumhuriyeti ilan etmişti; her iki ayrılıkçı yapı Ukrayna ve Batı ülkeleri gibi Rusya tarafından da tanınmıyordu. Ancak Putin, 21 Şubat'ta ayrılıkçı yönetimleri tanıması tüm dünyada tansiyonu yükseltti. Putin, açıklamasında Ukrayna'nın tarihsel olarak Rus toprağı olduğunu söyledi.
'VAR OLDUKLARI SINIRLAR İÇİNDE TANIYACAĞIZ'
Kremlin Sözcüsü Peskov ise Rusya'nın, ayrılıkçı Donetsk ve Lugansk için hangi sınırlar içerisinde tanıyacağına dair yaptığı yorumda, "Var oldukları ve ilan edildikleri sınırlar içinde tanınacaklar." ifadesini kullandı.
- Rusya’nın askeri gücü ne kadar? Ukrayna’nın askeri gücü ne kadar?
- Bir Rusya-Ukrayna savaşı buğday piyasalarını da derinden sarsabilir
DONBAS BÖLGESİ EKONOMİSİ
Peki, kriz adım adım nasıl geldi?
Kasım 2021'de Moskova yönetiminin, Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesine ilişkin aldığı bir karar aslında bugünlerin ayak sesi gibiydi. Çünkü o dönem Putin'in imzaladığı kararnameyle Rus hükümeti, Ukrayna’nın doğusunda Rusya yanlısı ayrılıkçıların kontrolü altındaki Donetsk ve Lugansk bölgelerine ait ürünlerin Rusya pazarında Rus ürünleriyle denk statüye sahip olmasına yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapma kararı almıştı.
Yine o dönem eski Ukrayna Dışişleri Bakanı Pavel Klimkin, Ukrayna merkezli ICTV kanalına yaptığı açıklamada, karara tepki göstererek “Bu çok hızlı bir entegrasyon için gerekli şartların yaratılması anlamına geliyor. Bir elektrikli süpürge gibi, işgal altındaki bölgelerin ekonomisi Rusya’ya sürükleniyor.” demişti.
METALURJİ ÜRÜNLERİ
Rus uzmanlar, söz konusu kararla Donbas’taki temel ürünlerin Rus pazarındaki zincir marketlerde daha fazla yer alacağını, bölgedeki kömür ve metal ürünlerinin de Rusya tarafından daha kolay ithal edileceğine işaret etmişti.
Bölgede metalurji ürünleri, dizel lokomotifler ve endüstriyel ekipmanlar da üretiliyor.
60 MİLYAR TON KÖMÜR REZERVİ
AA'nın 17 Kasım 2021 tarihli haberine göre bölgede toplam 60 milyar ton kömür rezervi olduğu tahmin ediliyor. Ukrayna’da kömür üretimi 2013’te 84 milyon düzeyinde gerçekleşirken, 2014’te Rusya yanlısı ayrılıkçıların bağımsızlık ilanından önce ülkedeki kömürün yüzde 75’i Donetsk ve Lugansk’ta üretiliyordu.
2014'e kadar Donbas bölgesinde ürünlerin ihracatı, Ukrayna'nın tüm ihracatının yüzde 30'unu kapsıyordu.
- İngiltere, Rusya’ya uygulayacağı yaptırım kararlarını duyurdu, uyardı
- Rusya’nın kararı sonrası Almanya’dan ilk hamle: 10 milyar euroluk proje durduruldu
600 BİNDEN FAZLA KİŞİYE RUS PASAPORTU
Putin tarafından 2018’de imzalanan bir başka kararnameyle Donbas bölgesinde yaşayanların pasaport, doğum-ölüm gibi çeşitli belgelerinin Rusya’da kabul edilmesine karar verilmişti. Rusya İçişleri Bakanlığı, 2021 şubatta bölgeden 600 binden fazla kişiye Rus pasaportu verildiğini açıklamıştı.
İLHAKA DOĞRU İLK ADIM
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, mayıs 2021'de yaptığı açıklama da benzer durumun daha önce Kırım'da yaşandığını ve bu durumun "ilhaka doğru ilk adım" olduğunu ifade etmişti.
Eylülde Rus pasaportu alanlar, Rusya parlamento seçimleri için çevrim içi olarak bölgede oy kullanılabildi ve Ukrayna buna tepki gösterdi. Bununla birlikte Rusya'nın Donbas bölgesine ekonomik ve sosyal desteklerin yanı sıra askeri alanda da destek verdiği biliniyor.
'DEFACTO İLHALKIN PARÇASI'
Putin'in 2021'de imza attığı kararname sonrası Doktrin Siyasal Çalışmalar Merkezi Uluslararası Siyaset Bölümü Koordinatörü Denis Moskalik, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kararnamenin Donbas'ın Rusya'ya entegrasyon sürecinin yasallaştırılması olduğunu belirterek ayrılıkçıları desteklemek için benzer adımların uzun süredir uygulandığını söylemişti.
Doktrin Siyasal Çalışmalar Merkezi Güvenlik Politikası Bölüm Başkanı Gleb Parfenov, kararnamenin defakto ilhakın bir parçası olduğunu ifade etmişti.Parfenov, yasal olarak tamamlanmamış olsa da pratik açıdan bölgenin Rusya tarafından ilhak edildiğini aktarmıştı.
RUSYA-UKRAYNA KRİZİ NASIL, NE ZAMAN BAŞLADI?
Peki, Rusya ile Ukrayna'yı savaşın eşiğine getiren kriz ne zaman başladı? Anadolu Ajansı krizin tarihçesini şöyle derliyor:
Kriz 2013'e uzanıyor. Dönemin Rusya yanlısı Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in, Avrupa Birliği (AB) ile daha fazla ekonomik entegrasyon amaçlayan bir anlaşmayı reddetmesi üzerine Kasım 2013'te başkent Kiev'de protestolar başladı.
Güvenlik güçlerinin sert müdahalesinde 100'ü aşkın göstericinin öldürüldüğü "meydan olaylarının" ardından protestolar şiddetlenirken, Yanukoviç Şubat 2014'te ülkeden kaçmak zorunda kaldı.
Yine bu süreçte Rus kökenli nüfusun yoğun bulunduğu Donbas bölgesinde Şubat 2014'te ayrılıkçı gruplar ağır silahlarla hükümet güçlerine saldırdı. Yanukoviç'in ardından kurulan geçici hükümet, AB ile Birliğe üyelik yolunda ilk adım olarak görülen bir ticaret anlaşması imzaladı.
KIRIM'IN YASA DIŞI İLHAKI
Rus birliklerinin Mart 2014'te Ukrayna toprağı olan Kırım'ı işgal etmesi, uluslararası ve bölgesel tepkiye neden oldu. İşgalin ardından yapılan tartışmalı referandumla Rusya yarımadayı yasa dışı ilhak etti.
Bu süreçte Putin, Kırım ve Ukrayna'nın güneydoğusundaki Rus vatandaşlarının ve Rusça konuşanların haklarının korunması gerektiğini iddia etti. Nitekim 11 Mayıs 2014'te Donbas'taki Rusya yanlısı ayrılıkçılar, halk oylamasıyla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti isminde iki ayrı sözde yönetim oluşturdu.
25 Mayıs 2014'teki devlet başkanlığı seçimini, "meydan olaylarını" desteklediği belirtilen Petro Poroşenko kazandı. Poroşenko, Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü koruyacaklarını, Kırım'ı geri alacaklarını söyledi. Devlet Başkanlığı seçiminde, ayrılıkçıların bölgesinde oy kullanılmadı.
MALEZYA UÇAĞININ DÜŞÜRÜLMESİ
Temmuz 2014'te Malezya Hava Yollarına ait bir uçağın Ukrayna hava sahası üzerinde vurulması ve yaklaşık 300 kişinin hayatını kaybetmesi, krizi başka bir boyuta taşıdı. İncelemelerin ardından uçağın düşürülmesinde Rus yapımı karadan havaya atılabilen bir füzenin kullanıldığının ortaya çıkması, Rusya'yı ABD ve AB ile karşı karşıya getirdi.
Eylül 2014 ile Şubat 2015 arasında Normandiya Dörtlüsü olarak bilinen Rusya, Ukrayna, Fransa ve Almanya, nihayetinde birliklerin ilerlemesini durduran ve savaşın tonunu önemli ölçüde azaltan Minsk anlaşmalarının birkaç tekrarını imzaladı. Ancak anlaşmalar uygulanamadı ve çatışmalar binlerce askerin karşı karşıya geldiği bir siper savaşına dönüştü.
Ocak 2018'de aralarında çok sayıda Rus yetkilinin bulunduğu 21 kişiye ve çatışmayla ilişkisi olduğu düşünülen 9 şirkete çeşitli yaptırımlar uygulayan ABD, martta ise Ukrayna'ya tanksavar silah satışını onayladı.
Nisan 2019'da eski bir komedyen olan Vladimir Zelenskiy, Donbas'ı ülkeye yeniden katma vaadiyle büyük bir çoğunluk tarafından Ukrayna Cumhurbaşkanı seçildi.
Fransa’nın başkenti Paris’te 9 Aralık 2019’da Normandiya Dörtlüsü Liderler Zirvesi yapılmasının ardından çatışmalar bir nebze azalsa da kısa süre sonra yeniden alevlendi.
EKİM 2021'DE RUS YIĞINAĞI BAŞLADI
Rusya'nın Ekim 2021'de Ukrayna sınırına asker ve askeri teçhizat yığmaya başlaması üzerine dünya kamuoyu olası bir işgalin kapıda olduğu düşüncesiyle yeniden hareketlendi. Aralık ayında ise Rusya Dışişleri Bakanlığınca yapılan açıklamada, Rus askerlerinin geri çekilmesi için Ukrayna'nın NATO'ya katılmaması ve Doğu Avrupa'ya konuşlandırılan NATO birlikleri ve askeri teçhizatın azaltılması gerektiği bildirildi.
Bu talepler ABD ile NATO tarafından reddedilirken, gerilim tırmandı.
Yıl sonunda sınırda 100 binden fazla askerin konuşlandığı iddia edilirken, Amerikalı yetkililer 2022'nin başında işgalin gelebileceğini savundu.ABD, bu ayın başında yaklaşık 3 bin askeri Polonya ve Romanya'ya gönderdi, ABD birliklerinin Ukrayna'ya girmeyeceği kaydedildi.
22 Şubat'ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in, Rusya'nın sözde Donetsk ve Luhansk halk cumhuriyetlerini tanınmasına imkan veren iki kararnameyi imzalaması ve bölgeye barış gücü gönderme kararı almasıyla yaklaşık 8 yıldır süren kriz yeni bir evreye geçti.
2014'ten bu yana Rusya yanlısı ayrılıkçılar ile Ukrayna ordusu arasındaki çatışmada yaklaşık 15 bin kişi ölürken, neredeyse bu sayının iki katı yaralının olduğu tahmin ediliyor.
