İlk kez 2004’te yayınlanan araştırma, 2000’lerin başında ‘Anadolu Kaplanları’ diye tanımlanan, sonraki yıllarda ise Türkiye’nin üretim, ihracat ve istihdamında payını giderek artıran Anadolu kentlerindeki şirketleri mercek altına alıyor.
8 - 21 Aralık 2024 tarihli sayıdan
Talip YILMAZ / tyilmaz@ekonomist.com.tr
Aram EKİN DURAN / eduran@ekonomist.com.tr
Bu yıl Tosyalı Holding iştiraki Tosçelik, 2013’ten bu yana dokuzuncu kez liderlik koltuğuna oturmayı başardı. Şirket son sekiz yıldır listemizin zirvesinde bulunuyor. Listenin ikinci sırasında 2021’de dördüncü sıradan 2022’de beşinci sıraya gerileyen Kardemir yer aldı. Anadolu 500’ün üçüncü sırasına ise geçen yıl yedinci sırada yer alan Yıldız Entegre oturdu.
Bir önceki yıl olduğu gibi, geçen yıl da TL’deki değer kaybı ve yüksek enflasyonun etkisiyle Anadolu 500 şirketlerinin toplam cirosu artış gösterdi. 2022’de bir önceki yıla göre yüzde 119 artışla 1,9 trilyon TL’yi aşan Anadolu 500’ün toplam cirosu, 2023 sonunda fren yapsa da yüzde 40 artışla 2 trilyon 718 milyar 486 milyon TL’ye çıktı. Ancak bir önceki araştırmamızda olduğu gibi, bu dönemde de Anadolu 500 şirketleri ihracatta ve istihdamda kan kaybetmeye devam etti.
- Anadolu 500'ün zirvesinde: Beş yıl içinde dünyada ilk 20’ye gireceğiz
- Anadolu 500 ikincisi: 87 yıllık Kardemir döküm rekoru kırdı
- Anadolu 500 üçüncüsü: İnovasyon odaklı yatırımlarla büyüdük
- İlle göre şirketler: Bursa ve Gaziantep yerini korudu
- Sektörlere göre şirketler: Listede 35 sektörden temsilci var
- Anadolu 500 Holdingler: Üç yıl sonra tekrar liderliğe oturdu
- İhracatta yüzde 1841 artışla rekor kırdı
Ekonomist Dergisi’nin her yıl gerçekleştirdiği “Anadolu’nun En Büyük 500 Şirketi” araştırmasının bu yılki sonuçları belli oldu. Merkezleri İstanbul, Ankara ve İzmir dışındaki kentlerde bulunan şirketlerin 2023 yılı verileriyle hazırlanan listede Tosçelik, zirvedeki yerini yine korudu ve 2013’ten bu yana dokuzuncu kez liderlik koltuğuna oturdu.
SEKİZ YIL ÜST ÜSTE BİRİNCİ
Anadolu 500’de ilk kez 2013 yılında birinci sırayı alan Tosçelik, daha sonra 2016 ve 2017, 2018 ve 2019, 2020, 2021, 2022 yıllarında da zirvede yer almıştı. Tosçelik böylece hem sekiz yıl üst üste birinci oldu hem de toplamda dokuzuncu birinciliğine ulaştı. Tosçelik, bu sayede Anadolu 500’ün 21 yıllık tarihinde en çok birincilik elde eden şirket unvanını da devam ettirdi. 2010 yılından beri Anadolu 500’de, Tosçelik dışında, Kroman’ın üç, Tiryaki Agro’nun iki ve Erbakır’ın da bir birinciliği bulunuyor. Listenin ikinci sırasında 2021’de dördüncü sıradan, 2022’de beşinci sıraya gerileyen Kardemir yer aldı. Anadolu 500’ün üçüncü sırasına ise geçen yıl yedinci sırada yer alan Yıldız Entegre oturdu.
6 ŞUBAT DEPREMİ ANADOLU’YU VURDU
2023 yılının 6 Şubat günü yaşadığı deprem felaketi ile sarsılan Türkiye, on binlerce canını kaybederken geriye yüzbinlerce yaralı vatandaşımız ve yerle bir olan kent merkezleri kaldı. Özellikle Anadolu’nun üretici kentleri olan Kahramanmaraş, Gaziantep ve Adana, bu süreçten ağır yara aldı. Mayıs 2023 sonunda yapılan Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri sonrasında Cumhurbaşkanı Erdoğan, az farklı güven tazeledi ve ilk iş yeni bir ekonomi yönetimi ile faiz artırımı sürecine start verdi. Aradan geçen zamanda politika faizi yüzde 8,5’ten yüzde 50’ye kadar çıkarıldı. Ancak 7 Ekim 2023’te patlak veren İsrail-Hamas savaşı ve Gazze’nin İsrail tarafından işgali ile oluşan insanlık krizi gerek Türkiye’nin yakın coğrafyasında gerekse tüm dünyada yeni bir belirsizlik ve güvensizlik döneminin kapısını aralamış oldu.
CİRO ARTTI, GSYH PAYI AZALDI
Tüm bu olumsuz gelişmelere rağmen, Türkiye ekonomisi 2023’ü yüzde 5,1’lik büyüme ile tamamlamayı başardı. Bu dönemde Anadolu 500 şirketleri de cirolarını bir önceki yıla göre yüzde 40 artırarak 2 trilyon 718 milyar 486 milyon TL’ye çıkardı. Ancak yüksek enflasyon, depremin yarattığı hasar ve ihracat pazarlarındaki yavaşlama nedeni ile bu dönemde Anadolu 500 şirketlerinin toplam cirosunun GSYH’ye oranı yüzde 13,07’den yüzde 10,2’ye geriledi.
İHRACAT YÜZDE 16,5 DÜŞTÜ
Anadolu 500’den çıkan sonuçlar, 2023 yılında Anadolu merkezli şirketlerin adeta ‘kusursuz fırtına’ya yakalandığını gözler önüne sermiş oldu. GSYH’den aldığı pay oransal olarak yüzde 30’dan fazla eriyen Anadolu 500 şirketlerinin ihracat ve istihdam performansı da bir önceki yıla göre kan kaybetmeye devam etti.
Bu dönemde Anadolu 500 şirketlerinin ihracatının Türkiye’nin toplam ihracatına oranında düşüş devam etti. 2022’de Anadolu 500 ihracatı yüzde 13,9 artışla 24 milyar 775 milyon dolar olarak gerçekleşirken, aynı dönemde Anadolu 500 şirketlerinin toplam ihracattaki payı ise yüzde 14,7’den yüzde 9,7’ye gerilemişti. 2023 sonu itibarıyla ise Anadolu 500’ün toplam ihracatı yüzde 16,5 azalışla 20 milyar 688 milyon dolara geriledi. Anadolu 500’ün Türkiye’nin toplam ihracattaki payı ise düşmeye devam etti ve yüzde 9,7’den yüzde 8,1’e geriledi.
İSTİHDAM KAYBI YÜZDE 2’DE KALDI
Anadolu’nun devlerindeki iş gücü kaybı da bu dönemde deprem etkisiyle devam etti. 2021 yılında istihdamda 300 bin sınırını aşarak 303 bin 922 kişiye iş sağlayan Anadolu 500 şirketleri, 2022’de bir miktar istihdam kaybı yaşamıştı. 2022 sonu itibarıyla Anadolu 500 şirketlerinin toplam istihdamı 300 binin altına gerileyerek 291 bin 285 olarak gerçekleşmişti. Depremin vurduğu 2023 yılında ise Anadolu 500’ün toplam istihdamı yüzde 2 kayıpla 285 bin 519’a geriledi. İş gücündeki bu sınırlı kayıp, tüm olumsuzluklara rağmen Anadolu şirketlerinin çalışanına sahip çıktığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Araştırma nasıl yapılıyor?
“Anadolu’nun En Büyük 500 Şirketi” araştırması, Ekonomist’e önceki yıla ilişkin verilerini gönderen Anadolu şirketlerinin net satışlarına göre sıralanmasıyla yapılıyor. Araştırmada, üç büyük ilin (İstanbul, Ankara, İzmir) dışında faaliyet gösteren, büyük holdinglere bağlı olmayan ve yabancı sermaye payı yüzde 50’nin altında olan şirketler, Anadolu şirketi olarak kabul ediliyor. Araştırmamız ilk kez 2004 yılında 250 şirketin 2003 yılına ait verileri ile hazırlandı. Altı yıl bu şekilde süren araştırmadaki şirket sayısı, Anadolu ekonomisindeki gelişme ve artan katılım nedeniyle 2010 yılında 500’e çıkarıldı. En başından ele alırsak, araştırma bu yıl 21 yılını doldurmuş bulunuyor. Araştırma Anadolu 500 formatıyla ise bu yıl 14’üncü yılını doldurmuş durumda. Şirketlere ilişkin ciro, vergi öncesi kâr, ihracat, istihdam ve özsermaye gibi bilgiler toplanırken, Ekonomist Dergisi’nin tek tek şirketlerden elde ettiği veriler kullanılıyor. Bunun yanı sıra İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) Birinci 500 ve İkinci 500 listeleri, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın İlk 250 ve Capital 500 listelerindeki bilgilerden faydalanıyoruz.
