'Rusya, Ukrayna'ya neden savaş açtı?' Putin ne istiyor? Ukrayna ne diyor?

'Rusya, Ukrayna'ya neden savaş açtı?' sorusu bugün tüm dünyada yanıtı ve internette çok aranan bir soru. Çünkü dünya güne Putin'in, operasyon açıklamasıyla başladı. Ukrayna'nın farklı kentlerinden patlama sesleri yükseldi. Rusya yaşananın savaş ya da işgal olmadığını 'Donbas'ta özel operasyon' yürütüldüğünü iddia etti. Rus lider Vladimir Putin, amaçlarının, "Kiev tarafından soykırıma maruz kalan insanları korumak, Ukrayna’yı Nazizm'den ve militarizmden arındırmak" olduğunu savunarak, Ukrayna ordusuna silah bırakma çağrısı yaptı. Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ise Ukrayna'nın özgürlüğünü korumak için mücadele ettiklerini kaydederek, halka kentlerini korumaları çağrısını yineledi. Rusya'nın saldırılarını "alçakça" olarak niteleyen ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın saldırılarına benzeten Zelenskiy, "Rusya ile diplomatik ilişkileri kestik. Ukrayna, savunuyor ve Moskova'da ne düşünülürse düşünülsün (Ukrayna) özgürlüğünden vazgeçmeyecek." ifadelerini kullandı. Peki, Rusya ile Ukrayna arasındaki gerginliğin nedeni ne? Rusya ne istiyor? Ukrayna ne diyor? Bugüne nasıl gelindi?

• Rusya'nın askeri gücü ne kadar? Ukrayna'nın askeri gücü ne kadar?


• Son dakika Ukrayna-Rusya haberleri


• Rusya neden harekete geçti? Sonuçları ne olabilir? Putin’in makalesi ne söylüyordu? Dikkat çeken analiz

Farklı kaynaklardaki haber ve analizlere göre krizin tarihçesi şöyle özetlenebilir:

PUTİN'İN 4 TALEBİ

Önce Putin'in Ukrayna ile ilişkilerin iyileşmesi için öne sürdüğü 4 şarta, ardından Donbas'ta yaşananlara ve sürece bakalım. Putin, 22 Şubat'ta şu 4 şartı saymıştı:

• Putin, Ukrayna'nın, Kırım'ın ilhakını tanımasını istedi ve "Birincisi, herkesin yapması gereken şey, Sivastopol ve Kırım’da yaşayan insanların iradesini tanımaktır" dedi ve şöyle devam etti:


• "İkincisi, Ukrayna’nın NATO’ya alınmasına kesinlikle itiraz ediyoruz, çünkü bu bizim için bir tehdit oluşturuyor. Bu soruna en iyi çözüm Kiev yetkililerinin NATO’ya katılmayı reddetmeleri ve tarafsızlık fikrini hayata geçirmeleridir"


• "Üçüncüsü ki güncelliğini artık kaybetti, Donbas sorununun barışçıl müzakerelerle çözülmesi ve Minsk Anlaşmalarının uygulanması ile gerekliliği.


• "En önemlisi ise dördüncüsü, sözde ortaklarımız mevcut Kiev makamlarına modern silahlar sevk ederse, yukarıda söylenen her şey bir saniyede tersine çevrilebilir. Bu nedenle en önemli nokta Ukrayna’nın askerden arındırılmasıdır”

Gece Rus arkeri hareketliliği dikkat çekmişti.

BUGÜNE NASIL GELİNDİ?

2014'ten bu yana Donbas bölgesinde Rusya yanlısı ayrılıkçılar ile Ukrayna ordusu arasındaki çatışmada yaklaşık 15 bin kişi ölürken, neredeyse bu sayının iki katı yaralının olduğu tahmin ediliyor. AA'nın derlemesine göre ise şöyle gelişti:

1-Donbas krizi 2013 yılına uzanıyor. Dönemin Rusya yanlısı Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in, Avrupa Birliği (AB) ile daha fazla ekonomik entegrasyon amaçlayan bir anlaşmayı reddetmesi üzerine Kasım 2013'te başkent Kiev'de protestolar başladı. Güvenlik güçlerinin sert müdahalesinde 100'ü aşkın göstericinin öldürüldüğü "meydan olaylarının" ardından protestolar şiddetlenirken, Yanukoviç Şubat 2014'te ülkeden kaçmak zorunda kaldı.

2-Yine bu süreçte Rus kökenli nüfusun yoğun bulunduğu Donbas bölgesinde Şubat 2014'te ayrılıkçı gruplar ağır silahlarla hükümet güçlerine saldırdı. Yanukoviç'in ardından kurulan geçici hükümet, AB ile Birliğe üyelik yolunda ilk adım olarak görülen bir ticaret anlaşması imzaladı.

3-Rus birliklerinin Mart 2014'te Ukrayna toprağı olan Kırım'ı işgal etmesi, uluslararası ve bölgesel tepkiye neden oldu.

4-Nitekim 11 Mayıs 2014'te Donbas'taki Rusya yanlısı ayrılıkçılar, halk oylamasıyla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti isminde iki ayrı yönetim oluşturduklarını duyurdular.

5-25 Mayıs 2014'teki devlet başkanlığı seçimini, "meydan olaylarını" desteklediği belirtilen Petro Poroşenko kazandı. Poroşenko, Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü koruyacaklarını, Kırım'ı geri alacaklarını söyledi.

6-Temmuz 2014'te Malezya Hava Yollarına ait bir uçağın Ukrayna hava sahası üzerinde vurulması ve yaklaşık 300 kişinin hayatını kaybetmesi, krizi başka bir boyuta taşıdı. İncelemelerin ardından uçağın düşürülmesinde Rus yapımı karadan havaya atılabilen bir füzenin kullanıldığının ortaya çıkması, Rusya'yı ABD ve AB ile karşı karşıya getirdi.

7-Eylül 2014 ile Şubat 2015 arasında Normandiya Dörtlüsü olarak bilinen Rusya, Ukrayna, Fransa ve Almanya, nihayetinde birliklerin ilerlemesini durduran ve savaşın tonunu önemli ölçüde azaltan Minsk anlaşmalarının birkaç tekrarını imzaladı. Ancak anlaşmalar uygulanamadı ve çatışmalar binlerce askerin karşı karşıya geldiği bir siper savaşına dönüştü.

8-Nisan 2019'da eski bir komedyen olan Vladimir Zelenskiy, Donbas'ı ülkeye yeniden katma vaadiyle büyük bir çoğunluk tarafından Ukrayna Cumhurbaşkanı seçildi.

• Putin tarafından 2018’de imzalanan bir başka kararnameyle Donbas bölgesinde yaşayanların pasaport, doğum-ölüm gibi çeşitli belgelerinin Rusya’da kabul edilmesine karar verilmişti. Rusya İçişleri Bakanlığı, 2021 şubatta bölgeden 600 binden fazla kişiye Rus pasaportu verildiğini açıklamıştı.


• Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, mayıs 2021’de yaptığı açıklama da benzer durumun daha önce Kırım’da yaşandığını ve bu durumun “ilhaka doğru ilk adım” olduğunu ifade etmişti.

9-Rusya'nın Ekim 2021'de Ukrayna sınırına asker ve askeri teçhizat yığmaya başlaması üzerine dünya kamuoyu olası bir işgalin kapıda olduğu düşüncesiyle yeniden hareketlendi.

10- Aralık ayında ise Rusya Dışişleri Bakanlığınca yapılan açıklamada, Rus askerlerinin geri çekilmesi için Ukrayna'nın NATO'ya katılmaması ve Doğu Avrupa'ya konuşlandırılan NATO birlikleri ve askeri teçhizatın azaltılması gerektiği bildirildi.Bu talepler ABD ile NATO tarafından reddedilirken, gerilim tırmandı. Yıl sonunda sınırda 100 binden fazla askerin konuşlandığı iddia edilirken, Amerikalı yetkililer 2022'nin başında işgalin gelebileceğini savundu.

11-ABD, bu ayın başında yaklaşık 3 bin askeri Polonya ve Romanya'ya gönderdi, ABD birliklerinin Ukrayna'ya girmeyeceği kaydedildi.

12-22 Şubat'ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in, Donetsk ve Luhansk'la ilgili iki kararnameyi imzalaması ve bölgeye barış gücü gönderme kararı almasıyla yaklaşık 8 yıldır süren kriz yeni bir evreye geçti.

CNN'İN RUSYA NEDEN SAVAŞ AÇTI ANALİZİ

ABD medya kuruluşu CNN ise 'Putin ne istiyor?' başlıklı analizinde şu yorumları yapıyor:

• "Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in "özel askeri operasyonun" başladığını ilan etmesi ve Ukrayna kuvvetleri silah bırakmadıkça kan döküleceği konusunda uyarmasının ardından Perşembe sabahı Ukrayna genelinde birçok bölge saldırıya uğradı. Hareket, Moskova'nın Ukrayna sınırına yığdığı birliklerle ne amaçladığına dair aylarca süren spekülasyonların ardından geldi. ABD ve Ukrayna istihbarat yetkililerinin tahminlerine göre, 150 binden fazla Rus askeri ülkeyi orak gibi üç taraftan kuşattı. Ukrayna Devlet Sınır Teşkilatı'na göre, bu güçlerin bir kısmı sınırı geçerek kuzeyden Beyaz Rusya'dan ve güneyden Kırım'dan Ukrayna'ya geçmeye başladı. Başkent Kiev de dahil olmak üzere birçok şehirde patlamalar meydana geldi.

• Koordineli saldırı, Putin'in Moskova'nın Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinde kendi kendini bağımsız ilan eden Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetlerini (DNR ve LNR) resmen tanıyacağını açıklamasından günler sonra geldi.


• Putin tarafından tanınan bölge, Rusya yanlısı ayrılıkçılar tarafından kontrol edilen bölgelerin ötesine geçerek, Rusya'nın Ukrayna'ya girme niyetiyle ilgili kırmızı bayrak kaldırdı.


• Uzmanlar, ABD ve diğer NATO üyesi ülkelerden fon, eğitim ve ekipman almasına rağmen, Ukrayna'nın, Putin liderliğinde modernize edilen Rusya ordusunun gerisinde kalacağını söylüyor. Bazı tahminlere göre iki ülke arasında topyekün bir savaş çıkarsa on binlerce sivil ölebilir ve 5 milyona kadar mülteci mülteci yapılabilir.

ÇATIŞMANIN NEDENİ NE?

Analiz şöyle devam ediyor:

• Ukrayna, 1991'deki demokratik referandumda ezici bir çoğunlukla bağımsızlık için oy verene kadar Sovyetler Birliği'nin temel taşıydı; bu, başarısız olan süper güç için bir ölüm çanı olduğu ortaya çıkan bir dönüm noktasıydı.


• Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra, NATO doğuya doğru itti ve Komünist yörüngede bulunan Doğu Avrupa ülkelerinin çoğunu kendi bünyesine kattı. 2004 yılında NATO, eski Sovyet Baltık cumhuriyetleri Estonya, Letonya ve Litvanya'yı ekledi. Dört yıl sonra, Rusya için kırmızı çizgiyi aşarak, uzak bir gelecekte bir gün Ukrayna'ya üyelik teklif etme niyetini açıkladı.


• Putin, NATO'nun genişlemesini varoluşsal bir tehdit ve Ukrayna'nın Batı askeri ittifakına katılma olasılığını "düşmanca bir eylem" olarak görüyor.


• Putin, röportajlarda ve konuşmalarda, Ukrayna'nın kültürel, dilsel ve politik olarak Rusya'nın bir parçası olduğu görüşünü daha önce vurgulamıştı. Ukrayna'nın doğusundaki çoğunlukla Rusça konuşan nüfusun bir kısmı aynı fikirdeyken, batıda daha milliyetçi, Ukraynaca konuşan bir nüfus tarihsel olarak Avrupa ile daha fazla entegrasyonu destekledi.


• 2014'ün başlarında, başkent Kiev'deki kitlesel protestolar, bir AB ortaklık anlaşmasını imzalamayı reddetmesinin ardından Rusya dostu bir cumhurbaşkanını görevden almaya zorladı. Rusya, Ukrayna'nın Kırım yarımadasını ilhak ederek ve Ukrayna'nın doğusunda Donbas bölgesinin bir kısmının kontrolünü ele geçiren ayrılıkçı bir isyanı körükleyerek yanıt verdi. 2015'te ateşkes anlaşmasına rağmen, iki taraf istikrarlı bir barış görmedi. Ukrayna hükümetine göre, çatışmalarda yaklaşık 14.000 kişi öldü ve Ukrayna'da ülke içinde yerinden edilmiş 1.5 milyon insan var.


• O zamandan bu yana 8 yıl içinde Moskova, Ukrayna'ya karşı siber saldırılar, ekonomik baskı ve anlaşmazlıkları körüklemek için propaganda  yoluyla hibrit savaşa girmekle suçlanıyordu.  Bu taktikler son aylarda tırmanışa geçti ve Şubat ayı başlarında Ukrayna Dışişleri Bakanlığı Putin'in "istila bahanesi" yaratmak için sahte bir operasyon hazırladığını iddia etti.

RUSYA LİDERİ PUTİN NE İSTİYOR?

• Temmuz 2021'de kaleme aldığı uzun bir makalede Putin, Ruslar ve Ukraynalılardan "tek halk" olarak bahsetti ve Batı'nın Ukrayna'yı yozlaştırdığını ve onu "zorla kimlik değişikliği" yoluyla Rusya'nın yörüngesinden çıkardığını öne sürdü.


• Ancak son otuz yılda Avrupa Birliği ve NATO gibi Batılı kurumlarla daha yakın ilişki kurmaya çalışan Ukraynalılar, Batı'nın "kuklası"ndan biraz daha fazlası oldukları fikrine karşı çıktılar.


• Aralık ayında Putin, ABD ve NATO'ya güvenlik talepleri listesi sundu. Bunların başında, Ukrayna'nın asla NATO'ya girmeyeceğinin ve ittifakın Doğu ve Orta Avrupa'daki askeri ayak izini geri alacağının garantisi vardı.


• Putin, konuyla ilgili uzun müzakerelerle ilgilenmediğini belirtti. Geçen yılın sonlarında düzenlediği yıllık basın toplantısında , "Bize garanti vermesi gereken sizsiniz ve bunu hemen şimdi yapmalısınız" dedi. "ABD sınırının yakınına füze mi yerleştiriyoruz? Hayır, değiliz. Füzeleriyle evimize gelen ve şimdiden kapımızın önünde duran ABD'dir."


• Batı ile Rusya arasındaki üst düzey müzakereler Ocak ayında herhangi bir ilerleme kaydedilmeden tamamlandı. 16 Şubat'ta yeni Almanya Şansölyesi Olaf Scholz ile düzenlediği basın toplantısında Putin, Ukrayna'nın Donbas bölgesinde Rusça konuşanlara karşı bir "soykırım" gerçekleştirdiği yönündeki iddialarını tekrarladı ve anlaşmazlığın Minsk barış süreci yoluyla çözülmesi çağrısında bulundu.


• Ancak bir haftadan kısa bir süre sonra, Rusya parlamentosunun üst kanadı 22 Şubat'ta askeri güçlerin ülke dışına konuşlandırılmasını onayladıktan sonra, Putin gazetecilere Minsk anlaşmalarının "artık var olmadığını" söyledi.

UKRAYNA NE DİYOR?

• Eski bir komedyen ve TV yıldızı olan Zelensky, Donbas'taki savaşı sona erdirme vaatleriyle 2019 seçimlerini ezici bir çoğunlukla kazandı, ancak çok az şey değişti.


• Zelensky bugün bir videoda, "Rusya bugün Ukrayna'ya saldırı başlattı. Putin Ukrayna'ya, tüm demokratik dünyaya savaş açtı. Ülkemi, ülkemizi, inşa ettiğimiz her şeyi, uğruna yaşadığımız her şeyi yok etmek istiyor" dedi.


• Ukrayna hükümeti, Moskova'nın Kiev'in NATO ile daha yakın ilişkiler kurmasını engelleyemeyeceğini veya başka bir şekilde iç veya dış siyasetine müdahale edemeyeceği konusunda ısrar ediyor. Dışişleri Bakanlığı CNN'ye yaptığı açıklamada, "Rusya, Ukrayna'nın NATO ile yakınlaşmasını engelleyemez ve ilgili tartışmalarda söz hakkı yoktur." dedi.


• İki ülke arasındaki gerilimler, Kiev'in Moskova'nın kasıtlı olarak kışkırttığına inandığı derinleşen Ukrayna enerji kriziyle daha da kötüleşti. Ukrayna, Rus doğalgazını doğrudan Almanya'ya bağlayan Kuzey Akım 2 boru hattını kendi güvenliğine yönelik bir tehdit olarak görüyor.


• Kuzey Akım 2 Ukrayna da dahil olmak üzere Doğu Avrupa'dan geçen geleneksel kara tabanlı boru hattı ağına ek olarak Rusya'nın Baltık Denizi'nde su altına döşediği iki boru hattından biri. Kiev, Ukrayna genelindeki boru hatlarını Rusya'nın işgaline karşı bir koruma unsuru olarak görüyor, çünkü herhangi bir askeri eylem potansiyel olarak Avrupa'ya giden hayati gaz akışını bozabilir.


• Zelensky ve ABD yönetiminden gelen taleplerin ardından Almanya Başbakanı Olaf Scholz Salı günü yaptığı açıklamada, Putin'in doğu Ukrayna'nın bazı bölgelerine asker gönderme kararının ardından boru hattının sertifikalandırılmasını durduracağını söyledi.

RUSYA'NIN HAREKETE GEÇME NEDENİ NE?

Koç Üniversitesi’nden Doç. Dr. Şenar Aktürk, AA'ya verdiği analizde ise şu yorumları paylaşıyor: (Analizin tamamı için tıklayın)

• Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin, uluslararası ilişkiler, Ukrayna iç siyaseti ve Rusya iç siyasetinden kaynaklanan, birbiriyle ilişkili ve birbirini tamamlayan sebepleri mevcut.


• Uluslararası ilişkiler açısından savaşın sebeplerinden biri ve Rusya tarafından dile getirilen bir gerekçesi Ukrayna’nın potansiyel NATO üyeliği ve bunun sonuncu olarak Ukrayna’ya NATO askerlerinin yerleşebilmesi ihtimalidir. Esasında Moskova hükümetinin talebi, Ukrayna’nın Rusya’nın yörüngesinde kalması veya en azından “Finlandiyalaştırma” (Finlandization) olarak bahsedildiği şekilde tarafsız bölge olacağının, herhangi bir ittifaka katılamayacağının garantisidir.


• Ukrayna’nın NATO üyesi olmayacağına dair yazılı bir güvence verilse dahi bunun Moskova hükümetini işgalden vazgeçirebileceği şüphelidir. Rusya Devlet Başkanı Putin’in Sovyetler Birliği’nin dağılışını geçen asrın en büyük jeopolitik felaketi olarak nitelediği biliniyor ve Putin, Soğuk Savaş sonrası Rusya karşıtı olarak kurulduğunu düşündüğü düzeni değiştirmek için bir fırsat penceresi açıldığını düşünüyor.


• Rusya’nın ulusal kimliği ve iç siyaseti açısından Ukrayna’nın ne anlama geldiğini Putin’in 2021 yazında yayınladığı “Rusların ve Ukraynalıların Tarihsel Birliği” başlıklı makalesi iyi özetliyor. Putin’in makalesine göre bugünkü Rusya, Ukrayna ve Belarus’un kurucu etnik grubu olan halklar, sırasıyla, Büyük Ruslar (Velikorusski), Küçük Ruslar (Malorusski) ve Beyaz Ruslar (Belorusski) olarak bir büyük Slav ulusunun farklı kolları. Ukrayna milliyetçileri ise “Küçük Ruslar” olduklarını kabul etmiyorlar ve bu pek de şaşırtıcı değil.