Ankara ile Exxon Mobil arasında nihai imzalar atılmadı. Anlaşmaya varılırsa Türkiye'ye 2025'ten başlayarak 10 yıl süreyle yılda 2,5 milyon ton LNG satılacak. Türkiye'nin bu hamlesini tedarik güvenliği için doğru bulanlar kadar 'ekolojik bir yıkım' olarak değerlendirenler de var.
12-25 Mayıs 2024 tarihli sayıdan
Geçtiğimiz günlerde Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Ankara'nın Exxon Mobil ile milyarlarca dolarlık bir LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) alımı anlaşması için görüşmeler yaptığını açıkladı. Bayraktar'ın açıklamasına göre Rus gazına bağımlığı azaltmak ve tedariki çeşitlendirmeyi amaçlayan anlaşma kapsamında Türkiye, Exxon'la yıllık 2,5 milyon ton LNG tedariki içeren uzun vadeli bir anlaşma planlıyor.
Rusya ile sözleşmelerin 2025'te biteceğini, İran'la ise gelecek yıl sonlanacağını aktaran Bayraktar, tedarik güvenliği için başka yerlerden de doğal gaz ve LNG alımı yapılması gerektiğine dikkat çekmişti. Doğal gaz ihtiyacını neredeyse tamamını ithal eden Türkiye, yeni bir tedarik portföyü inşa etmek istiyor.
Buna yönelik olan Exxon hamlesinde, anlaşmanın ticari hükümleri hala müzakere ediliyor. Enerji kulislerinde ise henüz nihai imzaların atılmadığı 10 yıllık yaklaşık 12 milyar dolarlık LNG alım anlaşmasının gerekliliği, nedenleri ve sonuçları üzerine konuşuluyor.
BİTECEK OLAN KONTRATLAR
ABD ile LNG anlaşmasının gerçekleşmesinin Türkiye için çok önemli bir gelişme olacağı görüşünde olan Akdeniz Ülkeleri Enerji Şirketleri Birliği (OME) Hidrokarbonlar ve Enerji Güvenliği Direktörü Sohbet Karbuz, 2016'da LNG ihracatına başlayan ABD'nin bugün küresel LNG ihracatındaki yüzde 21'lik payla dünyanın en büyük LNG ihracatçısı haline geldiğini ve ABD LNG ihracatının üçte ikisinden fazlası Avrupa'ya yaptığını söylüyor.
En büyük müşterilerinden biri olmasına rağmen Türkiye'nin ABD LNG'sini yıllardır aracılardan aldığına, doğrudan bir kontratı bulunmadığına değinen Karbuz, şunları anlatıyor: "Bazı gaz ithalat kontratlarının süresi dolacak. Başta 2025'te bitecek olan yıllık 16 bcm miktarlı Mavi Akim (Rusya'dan) ve 2026'da bitecek olan yıllık 10 bcm tutarında Iran kontratı olmak üzere toplamda yaklaşık 32 bcm.
Bunların hangilerinin yenileneceğini bilmiyoruz. Doğal gaz ihtiyacının neredeyse tamamını ithal eden Türkiye'nin arz güvenliğini sağlamak için farklı kaynaklardan gaz alımı seçeneklerini değerlendirilerek rekabetçi bir portföy oluşturması gerekir. ABD LNG'si dahil olmak üzere yeni yapılacak ve yenilenecek kontratların fiyat ve tedarik esnekliği ekseninde ve değişen piyasa dinamikleri çerçevesinde değerlendirileceğini umuyorum."
Gaz arz güvenliğini temin altına alma yolunda atılan adımların gerekli ama yeterli olmadığının da altını çizen Karbuz, "Yerli üretim ve depolama kapasitesinin artırılması da gerekli ki bu konularda oldukça güzel gelişmelere tanık oluyoruz. Ancak bunlar Türkiye'nin doğal gaz sektöründe küresel çapta bir aktör olması için yeterli değil.
Türkiye hem LNG hem de boru gazı ihracatında aktif oyuncu olmalı. Boru gazı ihracatçısı olma yolunda bazı adımlar atıldı. Macaristan, Bulgaristan ve Romanya ile anlaşmalar imzalanması gibi. Belki bunlara diğer Balkan ülkeleri ve hatta ihtiyaç fazlası LNG'nin ticareti de eklenir" diye ekliyor.
İHTİYACIN YÜZDE 30'U LNG'DEN
Halihazırda LNG'nin Türkiye'nin toplam doğal gaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 30'unu sağladığını vurgulayan The London Energy Club Başkanı Mehmet Öğütçü ise "Bu oran 10 yıl önce yarı yarıya idi. Katar, Cezayir, Umman gibi ülkelerin ve mevsimsel ihtiyaçlar için spot piyasaların yanı sıra artan ölçüde ABD'den de LNG de satın alıyoruz.
Geçen yılki ithalatımız 5 milyon ton idi. Gündemdeki hamlenin hem tedariki Exxon üzerinden çeşitlendirmek hem de Washington ile nane limon ilişkileri enerji ticareti ile tatlandırmak, aynı zamanda da Rusya'ya bağımlılık ile ilgili üzerimizdeki ABD baskısını dengelemek, hafifletmek için yapıldığı düşünülebilir" diye anlatıyor.
Türkiye 2023'te 50,5 milyar metreküp (bcm) doğal gaz ithal etti. Bunun dörtte birinden fazlası başta Cezayir, ABD ve Mısır olmak üzere birçok ülkeden LNG olarak gelirken, kalanı Rusya, İran ve Azerbaycan'dan boru hatlarıyla taşındı. Rusya'dan tedarik edilen gazın miktarı mutlak değer olarak üç yıldır düşmesine rağmen toplam ithalat içindeki payı halen yüzde 42 gibi bir oranda.
Bu yüksek bağımlılık oranına dikkat çeken Öğütçü, "Bunu, mutlaka yönetilebilir ve kriz dönemlerinde enerji silahı olarak kullanılamayacak bir düzeye çekmek gerekiyor. Avrupa, LNG hariç Rusya'ya bağımlılığı neredeyse sıfırladı" diyor.
Türkiye'ye doğal gaz boru hatları yoluyla Rusya, İran ve Azerbaycan'dan doğalgaz geldiğini, ileride Irak'ın Kürt Bölgesi ve Doğu Akdeniz'den de gelme ihtimali olduğunu da söyleyen Öğütçü, şunları ekliyor: "Şayet ABD ile anlaşmaya varılırsa Türkiye'ye önümüzdeki yıldan başlayarak 10 yıl süreyle yılda 2,5 milyon ton LNG satılacak. Bu, Türkiye'nin geçen yılki doğal gaz tüketiminin yüzde 7'sine denk geliyor.
Diğer yandan seçimler sırasında ayyuka çıkartılan ama sonrasında aynı yoğunlukta konuşulmayan Zonguldak açıklarındaki Sakarya Gaz Sahası'nda keşfedildiği söylenen toplam 710 milyar metreküplük doğal gaz rezervi de mobilize edilebilir. Şayet yatırımlar kesintisiz devam edebilirse yerli gaz, ihtiyacımızın yüzde 10'unu karşılayacak boyuta çıkabilir."
EN BÜYÜK LNG İHRACATÇISI ABD
LNG, Avrupa ve Asya gaz talebinin karşılanmasında giderek daha önemli bir rol oynuyor. Gaz kaynaklarının çeşitlendirilmesinde LNG'nin giderek artan etkisi, yeni karşılıklı bağımlılıklar da yaratıyor. Kaya gazı devriminden kaynaklanan ABD LNG ihracatının yükselişi, Rusya ve Katar gibi geleneksel ihracatçılara olan bağımlılığı azaltarak büyük bir yeni tedarikçi ortaya çıkarmış durumda.
2025'ten sonra piyasaya çok yüksek miktarda LNG'nin geleceğini belirten Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Başkanı Fatih Birol da "Özellikle ABD ve Katar'dan gelecek LNG ile piyasalar tamamıyla doğal gaz içinde yüzecek diyebilirim.
Bu da şimdiye kadar doğal gaz piyasalarında satıcıların güçlü olan eli değişecek anlamına geliyor. Artık alıcıların eli güçlü olacak ve fiyatlarda aşağı doğru baskı oluşacak. Bu da bizim gibi cari açığın ciddi bir kısmı enerji ithalatına dayalı ülkeler için güzel bir haber" değerlendirmesine bulunuyor.
YENİ DÜZELMENİN GAZ TİCARETİNE ETKİSİ
Küresel ölçekte en önemli LNG ithalatçıları arasında yer alan Türkiye'nin çoktan LNG ticaretine girmesi gerektiğine dikkat çeken enerji uzmanları, "Belki yasal ve hukuki anlamda kısıtlar vardı.
Geç kalınmış değil. Bu ay başında enerji alanında düzenlemeler içeren Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi'nin TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek,
4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu'na "gazın sıvılaştırılması” tanımının eklenmesi belki bu pürüzlerin ortadan kalkmasına yol açacaktır. İlaveten, gaz piyasanın daha serbest, şeffaf ve rekabetçi hale getirilmesi, birçok kere gündeme getirilen ancak bir türlü gerçekleştirilemeyen Botaş'ın ayrıştırılması gibi konular dahil, Türkiye'yi doğal gaz ticaret merkezi olma hedefine biraz daha yaklaştıracaktır” diye anlatıyorlar.
ÖNDER ALGEDİK / ENERJİ VE İKLİM UZMANI
“LNG anlaşması, ekonomik ve ekolojik yıkım olur”
“Ukrayna Savaşı’nı ABD, kaya gazı alanındaki aşırı üretimini satmak için bir fırsata çevirdi. Bu üç açıdan çok tehlikeli bir durum. Bir, Türkiye olarak artık ABD'nin kirli gaz rezervlerini tüketiyoruz. İki, enerji konusunda zaten Rusya zorlayan bir ülke. LNG hamlemizle Rusya-ABD meselesinde de ateşe kömür taşıyoruz. Üçüncü olaraksa zaten Türkiye'nin iklim politikaları çok kötü, aşırı enerji bağımlılığı var. Türkiye, ABD'den bu kirli enerjiyi alamadan ve Rusya'daki kaynağa da bağlı kalmadan çok önemli bir kaynağa sahip aslında. O da enerji verimliliği ve planlama...
Türkiye, bu konulara para harcamak yerine uluslararası enerji sektörünü kızdıran, çatışmaları artıran bir değirmene su taşıyor şu anda. Aslında enerji verimliliği ve planlama ile bir yıl içinde ABD'den ithal edeceğimiz gazın birkaç katında enerji tasarrufu edebiliriz. Öte yandan ABD'nin kaya gazı çıkarmak için korkunç bir çevresel yıkımı da söz konusu. Türkiye'nin ABD'den LNG alması hem ekolojik hem de ekonomik yıkım aslında.”
