CNN'in 'çok az kişi görebiliyor' dediği 'gizli' yer Türkiye'de

Antalya'nın Döşemealtı İlçesi yakınlarında yer alan ve güçlü savunmasıyla Büyük İskender'in fethedemediği şehir olarak tarihe adını yazdıran Termessos Antik Kenti, nekropol alanları, tarihi kamu yapıları, endemik bitkileri ve yaban hayatıyla büyüleyici bir atmosfere sahip. 

CNN'in haberinde "Büyük İskender Termessos’u fethetmeye çalıştı ama başaramadı" diyor. Makalede, Termossos için "Türkiye’nin dağlarında, kuş yuvası gibi yüksek bir tepede yer alan bir zamanlar güçlü bu şehrin terkedilmiş kalıntıları, buraya tırmanmaya istekli olan herkes tarafından keşfedilebilir. Ama çok az insan buraya gelir. Termessos boş. İzolasyonda korunmuş, etkileyici bir arkeolojik mücevher, sadece Antalya’nın yakınlarındaki turistik beldelerden yolculuk yaparak buraya gelen birkaç kişi tarafından görülüyor" deniliyor.

CNN şu yorumu yapmış: "Bu, kaçıranlar için büyük bir kayıp. Keşfe çıkanlar içinse büyük bir ödül. Türkiye’nin en etkileyici antik şehirlerinden birini tek başlarına gezme şansını elde ediyorlar. Burası inanılmaz atmosfere sahip bir yer: Tarih ve doğa; görkemli manzaralar ve sessizlik; doğa ve yıkım — hepsi bir araya gelerek Akdeniz’in bilinmeyen arkeolojik harikalarından birini oluşturuyor. Burada, yavaşça bitki örtüsü tarafından yutulmakta olan devasa lahitler, geniş yer altı sarnıçları, tapınaklar, heybetli şehir surları ve Machu Picchu gibi bir tepeye inşa edilmiş nefes kesici bir tiyatro yer alıyor".

CNN, makalesinde "Termessos’un nekropol sokağı, tümü mezar soyguncuları tarafından soyulmuş lahitlerle dolmuş. Agora’nın bir ucunda, bitki örtüsünün gizlediği taşlarla dolu, zamanında büyük bir caddeyi andıran kalıntılar var. Evler ya da dükkanlar yerine, Termessos’un zenginlerinin ve güçlülerinin mezarları sıralanıyordu. Eski lahitler, içinde kimlerin yattığına dair ipuçları taşıyor, örneğin savaşçılar için kalkanlar ve mızraklar. Bazıları küçük, bazıları ise büyük; zenginlik ya da güç seviyelerini gösteren ipuçları sunuyor" diyor.

Antik kentin surlarına dikkat çekilen makalede "Bu Termessos'un ne kadar iyi savunulmuş olduğuna dair ilk ipucu olabilir. Belki de MÖ 4. veya 5. yüzyılda, Roma İmparatorluğu'nun dünyayı dönüştürecek mühendislik becerilerini geliştirmesinden çok önce inşa edilmişti" deniliyor.

CNN antik kentin tarihçesi içinde şu bilgiyi ekliyor: 

"Bundan dolayı (surlar) Büyük İskender (MÖ 333 civarında) şehri fethetmeye geldiğinde (Termessos, tarih kitaplarında ilk kez yerini almıştı) birçok denemeye rağmen, şehri kuşatıp teslim almakta başarılı olamadı. 

Şehri "kartal yuvası" olarak adlandırmıştı. Daha sonra, Romalılar şehri kontrol etmekte daha başarılı oldular. Termessos’un, hangi tarihte olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte, 4. veya 5. yüzyılda bir depremle yok olduğuna inanılıyor. Geride kalanlar, arkeolojik yeniden yapım değil, 1.600 yıl boyunca olduğu gibi bırakılmış olan gerçek halidir". CNN, antik kentte kazı çalışmaları yapılacağını da eklemiş.

Termessos, bugün "Güllük" adını taşıyan Solymos Dağı'nın dorukları arasında, Anadolu'nun en eski halklarından Luwilerin soyundan gelen Solymler tarafından kurulmuş bir antik kent.

Kaynaklara göre Termessos, Pisidya ve Likya bölgesinin kesişiminde yer alıyor. Büyük İskender, Phaselis'te konakladıktan sonra Silyon ve Perge'ye gitmiş dönüşte de Termessos'tan geçmişti. 

Ancak Termessoslular savaşçı bir kavimdi. Büyük İskender antik kentin giriş kapısı ve surlarının olduğu yerde Termessoslularla savaştı. Ancak kenti alamadı ve batıya devam edip Sagalassos Antik Kenti'ne gitti.
 

Termessos uzun yıllar boyunca Güllük Dağı zirvesindeki konumu nedeniyle kazı çalışması yapılamayan, Türkiye'nin en bakir antik kentleri arasında yer alıyor.

Antalya Bilim Üniversitesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın "Geleceğe Miras Projesi" kapsamında, Termessos'ta geçtiğimiz Mayıs ayından itibaren ilk kez sistemli arkeolojik kazılar başladı. 

Çalışmaları yürüten Kazı Başkanı Antalya Bilim Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Koçak,  Temmuz 2025'te İHA'ya şunları söylemişti: "Termessos, Antalya'ya en yakın antik kentlerden biri, sadece 30 kilometre mesafede. Ama aynı zamanda çok iyi korunmuş durumda. Çünkü burası terk edildikten sonra hiçbir yerleşim görmemiş. Zaten 1960'larda Milli Park ilan edildikten sonra da koruma düzeyi en üst seviyeye ulaştı. Bugüne kadar burada hiç kazı yapılmamıştı. İlk kez biz başlıyoruz".
 

Koçak, Termessos'un askeri ve stratejik konumunun tarihteki önemine de dikkat çekerek şöyle devam etmişti: "Burası Büyük İskender'in bile saldırmayı düşünmediği bir kent. Çünkü gerçekten bir kartal yuvası gibi. Etrafı sarp kayalıklarla çevrili. Boşluklara savunma duvarları inşa edilmiş. Kent, yüzyıllar boyunca neredeyse hiç saldırıya uğramamış. Ve buradaki halk savaşçı bir halk. Mezar yapılarında kalkanlar, zırhlar, mızraklar gibi savaş betimlemeleri görebiliyorsunuz".

Doç. Dr. Koçak o röportajda "Birçok insan antik dönemde anıt mezarların nasıl göründüğünü hayal edemiyor. Biz bunu somutlaştıracağız. Hem bilimsel olarak belgelenmiş bir yapı olacak hem de ziyaretçilere gerçek bir antik mezar deneyimi sunacağız" demişti.

Koçak şu bilgileri de vermişti:

 "Termessos, özellikle çok büyük nekropolleriyle bilinir. Ana nekropol yolumuz yaklaşık 400-500 metre uzunluğunda. Yolun iki yanında lahitler ve anıt mezarlar var. Bugün pek çoğu devrilmiş durumda. Podyumları onarıp, lahitleri tekrar yerlerine oturtacağız. Ayrıca iki adet su yapısında da çalışmalara başlayacağız. Bir diğer hedefimiz de Hadrian Kapısı. Roma İmparatoru Hadrian'a ithaf edilmiş bu yapı da çok önemli. Onun hemen arkasında da Anadolu'nun en görkemli tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağı var. Milattan önce 2. yüzyılda yapılmış".

Orman içerisinde konumlanan ve aynı adı taşıyan Güllük Dağı Milli Parkı sınırlarında yer alan Termessos, gerek florası gerekse yaban hayatı ile adeta bir açık hava müzesi ve botanik bahçesini andırıyor, sadece tarihi değil, ekolojik yönüyle de dikkat çekiyor. Antik kentte, kuş cıvıltıları eşliğinde dolaşmak mümkün. Ağaç gövdelerine yerleştirilen kuş yuvaları, doğayla iç içe arkeoloji deneyiminin bir parçası. Bu yıl alanda iki yavru tilkinin de doğaya bırakıldığı bildirildi.

Güllük Dağı Milli Parkı'nın kalbinde bulunan antik kentin kalıntıları, Yenicekahve yakınındaki Hellenistik surlarla başlıyor. Tırmanışla ulaşılan kent içinde Hadrian Tapınağı, Gymnasium, agora, meclis binası, tiyatro, kanalizasyon şebekeleri ve lahitlerin yanı sıra sarnıçlar, kurucunun evi ve çeşitli tapınaklar da yer alıyor. Alketas'a ait olduğu düşünülen M.Ö. 319 tarihli anıt mezar, Termessos'un askeri kimliğine dair önemli izler taşıyor.

Kültür Bakanlığı'nın sitesinde Termessos için şu bilgiler veriliyor:

Termessos, bugün "Güllük" adını taşıyan Solymos Dağı'nın dorukları arasındaki vadide, Anadolu'nun en eski halklarından Luwilerin soyundan gelme Solymler tarafından kurulmuş önemli bir antik kenttir. Tarih sayfalarında; Büyük İskender'in M.Ö. 333'te kenti kuşatması ve Termessosluların güçlü bir savunma yaparak kenti teslim etmemesiyle yer alır.

Kentin kalıntıları, Antalya-Korkuteli karayolu üzerindeki Yenicekahve yakınında bulunan Hellenistik Devir suru ile başlar ve Güllük Dağı'nın zirvesine kadar devam eder. Otoparktan sonra şehre tırmanan patika takip edildiğinde, sağ yanda İmparator Hadrian devrinde yapılmış İon düzenindeki tapınağın basamak ve anıtsal girişine rastlanır. Aşağı şehir surları ve su koyağının bulunduğu alanda güneye doğru tırmanmaya devam edilirse, solda yer yer birinci katı ayakta kalmış Gymnasium'a ulaşılır. Birçok oda ve salondan oluşan yapının güneybatısında, arkalarında dükkânlar bulunan sütunlu cadde yer alır. Hemen yakınında kanalizasyon şebekesinin mükemmelliğini gösteren kanalların yanı sıra tiyatro, hamam, agora, meclis binası, çok sayıda mezar, çok sayıda sarnıç, kurucunun evi, tapınak gibi dönemin önemli yapıları hala görülebilmektedir.

Termessos, çok sayıda tapınağa ve çok geniş mezarlık alanlarına sahiptir. Mezarlarının çeşitliliği ve bezemeleri oldukça zengindir. Bunlardan Büyük İskender Dönemi'nin önemli komutanlarından Alketas'ın mezarı (M.Ö. 319) ve diğerleri, kent tarihine ışık tutmaları açısından da önemlidir.

EN İLGİNÇ ESER

Antalya Müzesi'nde Termessos'a ait en ilginç eser, Lahitler Salonu'nda sergilenen Köpek Lahdi'dir. Stefanos adlı köpeğe, sahibesi Rhodope tarafından yazılmış şiirsel kitabe, benzersiz olmasıyla ayrı bir önem taşır.