Hayalet ilanlar, kısa vadede şirketlere stratejik avantaj sağlıyor gibi gözükse de maliyet artışına ve itibar erozyonuna yol açabiliyor.
Ekonomist’in 14 - 27 Eylül 2025 tarihli sayısından
Pandemi sonrası derinleşen yetenek krizi ve işe alım süreçlerinin giderek dijitalleşmesi, ‘hayalet iş’ ve ‘vampir işe alım’ kavramlarını iş dünyasının gündemine taşıdı. ‘Hayalet iş’ genellikle işverenlerin gerçek olmayan veya doldurulma amacı taşımayan sahte iş ilanlarını yayınlamasını ifade ederken, ‘vampir işe alım’ ise işe alım süreçlerinin gereksiz derecede uzun tutulup adayların enerjisini tüketen uygulamalar olarak tanımlanıyor.
Bu tür uygulamalar şirketler için orta vadede pek çok soruna neden olurken, adaylar için hem büyük bir hayal kırıklığına hem de zaman ve kaynak israfına yol açıyor.
ZEYNEP DOĞRUL AŞAR / OXYGEN CONSULTANCY
ADAY HAVUZU OLUŞTURULUYOR
Şirketlerin hayalet iş ilanı vermesinin pek çok farklı nedeni var. Bazı şirketler ani işe alımlar veya sirkülasyonu yüksek olan pozisyonlarda hazırlıklı olabilmek adına aday havuzlarını güncel tutmayı amaçlarken, bazıları ise yeni projeler veya bütçe onaylarının netleşmesini beklerken zaman kaybetmemek adına ilanlar yayınlayabiliyor. Öte yandan kimi firmalar finansal olarak iyi durumda olduklarını ve büyüdüklerini göstermek için bu yolu izliyor; kimileri ise sektördeki yetenekleri tanımak ve piyasa hakkında bilgi edinmek için bu yöntemi tercih edebiliyor. Yeni başlangıç yapanlar için ise hayalet ilanlar, büyüyen bir işletme algısı yaratmak ve sektörde dikkat çekmek amacıyla uygulanabiliyor. Türkiye’de iş arama süreçlerinde bu tür sorunlar, özellikle genç işsizlik oranının yüksek olması ve dijital platformlar üzerinden yapılan başvuruların artmasıyla daha belirgin hale gelmiş durumda. Oxygen Consultancy Genel Müdürü Zeynep Doğrul Aşar, hayalet iş ilanlarının adaylarda güven kaybına yol açarken, vampir işe alım süreçlerinin işe alım verimliliğini olumsuz etkilediğini belirtiyor.
NE KADARI HAYALET?
Türkiye’de var olan iş ilanlarının ne kadarının hayalet ilan olduğu konusunda kesin bir oran vermek zor. Zira bu konuda yapılmış detaylı bir araştırma veya resmi istatistik bulunmuyor. Ancak, uzmanlar dünya genelindeki eğilimler ve Türkiye iş piyasasının dinamikleri göz önüne alındığında, iş ilanlarının yaklaşık yüzde 10 ila 20’sinin hayalet ilan olabileceği öngörüsünde bulunuyor. Sektörlere bakıldığında en çok teknoloji, satış ve müşteri hizmetleri pozisyonlarında hayalet ilanlar söz konusu. Bu alanlarda yetenek talebinin her zaman yüksek olduğu için şirketlerin doğru insanı bulmak adına hazırda beklemek istediğini belirten Doğrul, “Ancak ilanların birçoğu, belki de asla işe alım yapılmayacak hayali bir ihtiyaçtan ibarettir” diyor.
CANAN DUMAN / DANIŞMAN / YAZAR
YASA HAYATA GEÇİRİLMELİ
Hayalet iş ilanları hem şirketler hem de iş arayanlar için pek çok soruna neden olabiliyor. Hayalet ilanların yalnızca bir pozisyonu değil; bir insanın hayalini, emeğini ve zamanını manipüle ettiğini söyleyen yönetim ve kurumsal gelişim danışmanı ve yazar Canan Duman, bu konunun artık yalnızca bir iş dünyası sorunu değil; toplumsal bir etik kriz olarak ele alınması gerektiğini vurguluyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na gönderdiği resmi metinle “Ulusal Şeffaflık Yasası”nın hayata geçirilmesini talep eden Duman, “Hayalet ilanlar bireylerin değil; sistemin sorunudur. Bu sistem ancak birlikte değiştirilebilir” diyor.
Duman’ın önerdiği yasa taslağı, iş ilanlarında şeffaflık ve hesap verebilirlik sağlamak için altı temel düzenleme gerekli. Duman, bunları şu şekilde sıralıyor: “İlanlarda işe alım ve başlama tarihi zorunlu olmalı, pozisyonun niteliği açıkça belirtilmeli, ilanın geçmişi görünür olmalı, ilan süresi ve başvuru süresi düzenlenmeli, düzenleme 50+ çalışanı olan işletmeler için geçerli olmalı ve ihlal durumunda caydırıcı para cezası uygulanmalı.”
Dijital platformlarda ilan geçmişi şeffaflığı, adaylara otomatik bilgilendirme sistemi, işe alım şeffaflık endeksi ile kurumsal etik puanlaması ve bağımsız izleme kurulu ile yıllık raporlama sistemi gibi ek uygulamalar hayata geçirilmesi de öncelikli başlıklar arasında yer alıyor.
Dünyada da son dönemde bu konuda adım atan ülkeler var. Örneğin Kanada Ontario’da 2026’da yürürlüğe girecek yasa ile ilanlarda işe alım niyeti beyanı zorunlu hale geliyor. ABD – New Jersey, Kentucky, Kaliforniya’da hayalet ilanlara karşı düzenlemelerin gündemde olduğunu belirten Duman, Avrupa’da ESG kriterleri kapsamında işveren şeffaflığının artık yatırımcı değerlendirmelerinde belirleyici rol oynadığına dikkat çekiyor.
ALEV AKKOYUNLU / LAYKON BİLİŞİM
SİBER TEHDİTLER SÖZ KONUSU
Hayalet iş ilanları siber tehditler de içeriyor. Bu tür ilanlar, kimlik avı (Phishing) için kullanılabiliyor. Saldırganlar iş arayanları kandırarak kişisel bilgilerini bu ilanlar vasıtasıyla ele geçirebiliyor. Özellikle LinkedIn, Kariyer.net gibi platformlarda birebir taklit edilmiş sahte şirket profillerinin bu amaçla kullanıldığını belirten Laykon Bilişim Operasyon Direktörü Alev Akkoyunlu, “Malware / zararlı yazılım bulaştırma yöntemi uygulanabiliyor. Başvuru sahiplerine ‘Bu formu doldurmanız gerekiyor’ diyerek zararlı Word, PDF veya Excel dosyası gönderilebilir. Açılan bu belgelerde makro virüsleri, trojanlar ya da keylogger’lar olabilir. Böylece saldırganlar kullanıcı cihazlarını veya ağlarını ele geçirebilir” diye konuşuyor.
Bir diğer yöntem de sosyal mühendislik yoluyla şirket içine sızma olabiliyor. Bazı durumlarda, saldırganlar sahte iş ilanlarıyla şirket çalışanlarını hedef alabiliyor. Örneğin, “Rakip firma sizi transfer etmek istiyor” tarzında sahte tekliflerle çalışanların tuzağa düşürüldüğünü belirten Akkoyunlu, bu yöntemle çalışanın zararlı yazılım indirerek gizli bilgi paylaşabileceğini veya kurumsal e-postasını verebileceğini söylüyor. Bir firmanın adıyla sahte iş ilanı açılması ise şirketin itibarı ve kullanıcı güveninin zedelenmesine, hukuki risklere ve sosyal medya ile haber platformlarında hızla yayılarak markaya kalıcı zarar verebilecek dolandırıcılık faaliyetlerine yol açabiliyor.
Her 10 ilandan 2’si ‘HAYALET’ olabilir
- Tüm iş ilanlarının yüzde 10 ila 20’sinin hayalet ilan olabileceği tahmin ediliyor. En çok teknoloji, satış ve müşteri hizmetleri pozisyonlarında hayalet ilanlar öne çıkıyor.
- Hayalet iş ve iş ilanları, şirketin itibarını, çalışan bağlılığını ve aday havuzunu olumsuz etkileyerek ciddi maliyetler doğurabiliyor.
- Sürekli hayalet ilan yayınlayan şirketler hem adaylar hem de sektördeki diğer paydaşlar tarafından ‘güvenilmez’ veya ‘samimiyetsiz’ olarak algılanıyor ve bu da kurumsal itibarın zedelenmesine neden oluyor.
- Hayalet ilanlar yasal ve etik sorunları da beraberinde getiriyor. Bazı ülkelerde yanıltıcı ilanlar yayınlamak yasal yaptırımlara neden oluyor.
MUSTAFA ORAL / YENİBİRİŞ GENEL MÜDÜRÜ
“İşveren markasını negatif etkileyebiliyor”
“Her ne kadar Türkiye’de net bir rakama ulaşamasak da iş piyasasının içerisinde uzun yıllardır çalışmalar yapan bir platform olarak adayların sahada yaşadığı ‘geri dönüşsüz uzun bekleme’ yorumlarını biliyoruz. Bu nedenle hâlâ bu tür ilanların açıldığını yakından takip ediyoruz. Bu yıl Türkiye’de biraz daha olumlu bir tablo var diyebiliriz. 2025’in ilk yarısında İŞKUR üzerinden 759 bin 945 yerleştirme yapıldığı görülüyor. Yine İŞKUR üzerindeki 1 milyon 195 bin açık iş sayısı dikkate alındığında, ilan başına işe alım oranı yüzde 63,5 gibi bir oran demek oluyor. Geçen yıl aynı dönemde bu oranın yüzde 51,6 olduğunu biliyoruz. Bu 12 puanlık artış da bize bu yıl açılan ilanların daha fazla gerçek ilan olduğu konusunda önemli bir fikir veriyor. Hayalet ilanların hem çalışanlar hem de şirketler için kötü sonuçları var. Bu ilanlar yıllarca farklı çalışmalarla oluşturulan işveren markasına negatif bir etki yaratabiliyor. Üstelik gereksiz başvurularla İK süreçleri tıkanabiliyor, zaman ve maliyet artıyor.”
